Sosyal Sigorta Yardımlarına Hak Kazanma Koşulları ve Eşitlik İlkesi

                                                           SUNUŞ

  Eşitlik, hukukun ideali olan adaleti sağlama hedefini gerçekleştirirken göze­tilmesi gereken en önemli ilkelerden birini oluşturmaktadır. Zira eşitliğin olmadığı yerde adaletten söz etmek mümkün değildir. Eşitlik ise, en genel anlamıyla iki veya daha çok şeyin belirli özellikler bakımından birbiriyle aynı, bir diğer deyişle bir­birinden ne eksik ne de fazla olmaması durumunu ifade eder. Tek bir varlığın eşit ya da eşitsiz oluşundan söz edilemeyeceği ise açıktır. Gerçekten bir varlığın ancak başka bir şeyle kıyaslanması sonucunda belirli yönler için "eşit" ya da "eşitsiz" olduğu söylenebilir.   İşte bu noktada eşitlik ilkesinin açısından karşılaştırılabilir unsurların çok iyi bir şekilde ortaya konulması şarttır. Bir bireyin sadece belirli nitelik ya da özelliği nedeniyle diğerinden farklı muameleye tabi tutulması, -eğer bu özellik farklı mua­mele yapılmasını haklı gösteremiyorsa-, adalet duygusuna zarar vereceği gibi, özü adalet olan eşitlik ilkesinin de ihlalini oluştur. İdeali adalet olan hukukun böyle bir duruma kayıtsız kalması ise mümkün değildir. Nitekim bu nedenle özellikle son yıllarda gittikçe daha çok üzerinde durulan bir kavram olan eşitlik ilkesi, pek çok normatif düzenlemelerin de konusunu oluşturmaya başlamıştır.     Gerek ulusal gerek uluslararası düzenlemelerde eşitlik ilkesi ile ilgili kapsamlı esaslara yer verilmektedir. Bu düzenlemelerin temel amacı, herhangi bir haklı, meş­ru neden olmaksızın kişiler arasında yapılan ayrımları önleyerek kişilerin eşit haklar elde etmesini sağlamaktır. Bu bakımdan eşitlik ilkesi, hakların sağlanması ya da haklara sahip olma noktasında önemli bir koruma mekanizması oluşturmaktadır. Hemen şunu da belirtmek gerekir ki, söz konusu koruma mekanizması, sadece bi­reylere karşı değil, aynı zamanda devlete karşı da etkilidir. Bir başka deyişle, eşitlik ilkesi, devletin politikalarından ya da uygulamalarından doğacak keyfi nitelikteki farklı muamelelere karşı da önemli bir güvence teşkil etmektedir. Bu güvencenin gerekli olduğu alanlardan biri de hiç kuşkusuz sosyal güvenliktir.     Öte yandan, Devletin oluşturduğu hukuk düzeninde eşitlik ilkesinin gözetil­mesi gerekliliğinden söz etmek oldukça kolay olmasına rağmen "hangi eşitlik ilke­si" sorusuna cevap bulmak o kadar kolay değildir. Gerçekten eşitlik, "şekli eşitlik" ve "maddi eşitlik" olarak ikiye ayrılmakta ve bu iki eşitlik anlayışında eşitliğin ger­çekleştirilmesi birbirinden oldukça farklı şekilde tezahür etmektedir. Şekli eşitlik anlayışında, eşit durumda olanların eşit muamele görmesi ve ayrımcılık yapılmadığı sürece mevcut durumun korunması eşitliğin varlığı için yeterli sayılmaktadır. Bir başka deyişle bu eşitlik anlayışında, ayrımcılık yasaklanmakla birlikte, Devlete eşitsizliğin ortadan kaldırılması için önlem alma yükümlülüğü getirilmemektedir.    

Ayrım yapılmayarak kanunların sadece genelliğinin sağlanması ile yasama or­ganının eşitlik ilkesi çerçevesinde hareket yükümlülüğünü yerine getirdiğini kabul etmek ise mümkün değildir. Zira Devlet gerektiğinde olumlu ayrımcılık yapmak, bu yolla olması gereken adaleti sağlamak zorundadır. Somut durum farklı muamele ya­pılmasını gerekli kılıyorsa, adaleti sağlamak için kişilere farklı muamele yapılması eşitlik ilkesine aykırılık oluşturmayacaktır. İşte maddi eşitlik olarak da adlandırılan bu eşitlik anlayışında yapılan farklı muamele ya da getirilmiş olan özel bir düzenle­me ile somut olay adaleti sağlanmaktadır. Sosyal Güvenlik Hukuku açısından maddi eşitlik anlayışının daha da büyük bir önem taşıdığını söylemek ise herhalde yanlış olmayacaktır.     Temel bir insan hakkı olan sosyal güvenliğin adalete ve hakkaniyete uygun bir biçimde sağlanmasında eşitlik ilkesinin anlamı, kapsamı ve sınırlarının belirlenmesi son derece büyük bir önem taşımaktadır. Belirtelim ki, bu alandaki eşitlik ilkesinin önemi, buna ilişkin ulusal ve uluslararası düzenlemelerle de ortaya konulmuştur. Söz konusu düzenlemeler dikkate alındığında, eşitlik ilkesinin sadece konulan ku­ralı uygulama süreciyle değil, kuralların oluşturulması süreciyle de doğrudan ilgili olduğu açıkça ortaya çıkmaktadır. Bir başka deyişle sosyal güvenlik alanına ilişkin mevzuatı oluştururken yasama organı da (Devlet de) eşitlik ilkesi ile bağlıdır.     Öte yandan eşitlik ilkesini ayrımcılık yasağından ayrı olarak ele almak müm­kün değildir. Nitekim birçok uluslararası belgede önce eşitlik, ardından ayrımcılık yasağının düzenlenmesi de bu iki kavram arasındaki sıkı bağı göstermektedir. Bi­lindiği gibi ayrımcılık yasağı, en genel ifadesi ile eşit ya da benzer olanlar arasında, objektif bir neden olmaksızın farklı muamele yapılmaması anlamına gelmektedir. Şu durumda cevaplanması gereken en önemli soru ise kimlerin aynı ya da benzer olduğudur. Ancak buna verilecek cevaptan sonra ayrımcılık yapıldığı ya da yapıl­madığı sağlıklı bir biçimde değerlendirilebilecektir.     Daha önce de vurgulandığı gibi konu Sosyal Güvenlik Hukuku bakımından özel bir önem taşımaktadır. Zira Hukukumuzda sigortalılar 5510 sayılı Kanunda çalışma ilişkileri esas alınarak üç ayrı kategoride düzenlenmişlerdir. Her bir ka­tegorinin sosyal sigorta yardımlarına hak kazanmaları bakımından birçok farklı­lık bulunmaktadır. Salt çalışma biçimleri farklı diye sigortalıların yardımlara hak kazanmalarının farklı kurallara bağlanmasının eşitlik ilkesine aykırılık oluşturup oluşturmadığının özel olarak üzerinde durulması gerekir. Kuşkusuz sigortalıların salt bu nedenle farklı kurallara tabi olmalarını her durumda haklı görmek mümkün değildir. Ancak bazen somut olayın özelliği farklı kurallar konulmasını gerektirebi­lir. İşte bu noktada bazı sigortalılar için yardımlara hak kazanma koşullarının farklı olmasının gerektiren, bunu haklı gösteren bir neden olup olmadığı, gerekli ise yapı­lan düzenlemenin ölçülü ve makul olup olmadığının her somut duruma göre ayrıca incelenmesi şarttır.    

Tüm bu açıklamaların da ortaya koyduğu gibi bir farklı muamelenin ne za­man haklı ve objektif olduğu, ne zaman keyfi ve ayrımcı nitelik taşıdığının tespit edilebilmesi öncelikle eşitlik ilkesinin kapsam ve sınırlarının çok iyi belirlenmesini gerekli kılar. Bunu belirlemek ise her zaman kolay olmaz. Özellikle de sosyal si­gorta ilişkisi yaratan çalışma biçiminin farklı oluşunun aynı sosyal tehlike ile karşı karşıya kalanlar açısından farklı kuralları gerektirip gerektirmediğinin çok özenle değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirme yapılırken yeni kriterler ortaya konul­ması ya da mevcut kriterlerin sosyal sigorta yardımlarına ilişkin her bir hakka uy­gulanması, tüm bunların eşitlik ilkesi süzgecinden geçirilerek tek tek ele alınması hiç de kolay değildir.     İşte, Faruk Barış Mutlay, böylesine önemli ve zor bir konuyu doktora tezi ola­rak alma cesaretini göstermiş, tezin hazırlanması sürecinde genç bir bilim insanında bulunması gereken heyecan, istek, azim ve disiplinle çalışarak konuyu her yönüyle incelemiştir. Kendisi, Tezinde, sosyal sigortaların genel sağlık sigortası dışında ka­lan hemen her kuralını büyük bir titizlikle ele almış, tüm düzenlemeleri eşitlik ilkesi ekseninde değerlendirmiştir. Bu bağlamda Mutlay, sigortalılık ilişkisinin dayandığı hukuki ilişkinin farklı olmasının sosyal sigorta yardımlarında da farklılık yaratıl­masını, bir başka deyişle farklı hukuk kuralı konulmasını gerekli kılıp kılmadığı, gerekli ise yapılan düzenlemenin ölçülü olup olmadığı üzerinde durmuş, vardığı so­nuçları da açıklıkla ortaya koymuş, özverili ve güzel bir çalışma gerçekleştirmiştir. Ben kendisini öncelikle bu nedenle kutluyorum.     Faruk Barış Mutlay çalışmasında Türk Hukukunda konuya ilişkin yazılmış hemen her esere ulaşmış ve onlardan geniş bir biçimde yararlanmıştır. Ama bunun ötesinde yazar Avrupa Adalet Divanı kararlarını da titizlikle taramış, Divanın sosyal sigorta haklarından yararlanmada eşitlik ilkesini ele aldığı pek çok kararına ulaşmış ve bu kararları tezinde çok güzel bir şekilde işlemiştir. Tez bu yönüyle büyük bir yenilik içermekte ve Türk Sosyal Güvenlik Hukukuna önemli bir katkı niteliği taşı­maktadır. Kendisini bu açıdan da ayrıca kutluyorum.     Nihayet bu süreçteki istekli ve gayretli çalışmasını büyük bir zevkle izlediğim Faruk Barış Mutlay'ı bu çalışmasından dolayı kutluyor ve gelecekte de aynı şekilde başarılı çalışmalarının devam etmesini diliyorum.    

Prof. Dr. Nurşen CANİKLİOĞLU

 

TEŞEKKÜR

 

  "Sosyal Sigorta Yardımlarına Hak Kazanma Koşulları ve Eşitlik İlkesi" baş­lıklı bu çalışma Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Bilim Dalında doktora tezi olarak hazırlanmıştır. Tez, 26.05.2014 tarihinde Prof. Dr. Nur­şen Caniklioğlu (Tez Danışmanı), Prof. Dr. Ali Rıza Okur, Prof. Dr. Talat Canbolat, Prof. Dr. Kübra Doğan Yenisey ve Doç. Dr. Saim Ocak'tan oluşan jüri önünde sa­vunulmuş ve oy birliği ile kabul edilmiştir.     Çalışmanın hazırlanmasında değerli hocalarımın ve arkadaşlarımın büyük katkıları olmuştur. Danışman Hocam Prof. Dr. Nurşen Caniklioğlu yoğun çalışma temposuna rağmen her ihtiyacım olduğunda sorularıma cevap vermiş, bana yol gös­termiş, sosyal güvenlik hukuku gibi zor ve karmaşık bir alanda bilgisi ve sabrıyla beni aydınlatarak çalışmanın şekillenmesinde büyük katkılarda bulunmuştur. Sayın Hocam, geniş bir bilimsel özgürlük çerçevesinde çalışmamı sağlamış ve yüksek lisanstan beri olduğu gibi bu aşamada da akademik hayatın zorluklarına karşı beni cesaretlendirmiştir. Değerli Hocama ne kadar teşekkür etsem azdır.     Sayın Hocam Prof. Dr. Kübra Doğan Yenisey'in önerisi ile "Sosyal Sigorta Yardımlarına Hak Kazanma Koşulları ve Eşitlik İlkesi"ni tez konusu olarak seçtim. Hocam, tezimi ayrıntılı biçimde okuyarak çalışmanın ortaya çıkmasında değerli katkılar sağlamıştır. Kendisi, eşitlik ilkesini sosyal güvenlik hukuku alanında hangi bakış açısıyla ele almam gerektiği konusunda beni önemli ölçüde aydınlatmış ve yönlendirmiştir. Değerli Hocam, yüksek lisans aşamasından beri bana yol göster­miş, akademik hayatta yol almam konusunda bana önemli katkılarda bulunmuştur. Kendisine sonsuz minnet ve teşekkürlerimi sunarım.     Tez izleme komitesinde yer alan Sayın Hocam Prof. Dr. Müjdat Şakar'a ve tez jürimde yer alan sayın hocalarım Prof. Dr. Ali Rıza Okur, Prof. Dr. Talat Canbolat ve Doç. Dr. Saim Ocak'a da yapmış oldukları eleştirilerle tezime sağladıkları katkı­lar için teşekkürü bir borç bilirim.     Sayın Hocam Prof. Dr. Savaş Taşkent İTÜ İşletme Fakültesi Hukuk Anabilim dalında göreve başladığım günden itibaren beni desteklemiştir. Hocama da değerli katkıları için çok teşekkür ediyorum.     Sevgili eşim ve meslekdaşım Ar. Gör. Nazlı Elbir Mutlay ile değerli dostum ve meslekdaşım Ar.Gör. Başak Güneş Güven'in tezin oluşmasında çok büyük katkıları olmuştur. Her ikisi de tezi birçok kez okuyarak benimle fikirlerini ve bilgi birikimlerini paylaşmış, cesaretimin kırıldığı zamanlarda bana moral vermişlerdir. Beni sadece bilimsel anlamda değil manevi olarak da desteklemiş ve fakültedeki görev yükümü de kendi doktora çalışmalarının ağırlığına rağmen benimle payla­şarak bu çalışmanın ortaya çıkmasında önemli katkı sağlamışlardır. Yardımlarını hiçbir zaman unutmayacağım.    

Akademik hayatın tüm zorluklarında benden maddi manevi hiçbir desteği esirgemeyen aileme de büyük teşekkür borçluyum. Şüphesiz, onlar olmasaydı bu çalışma ortaya çıkamazdı.     Kitabın yayımını en iyi şekilde gerçekleştiren Beta Basım A.Ş'nin değerli yö­neticisi sayın Seyhan Satar'a ve diğer çalışanlara, sayfa düzenini ve kapak tasarımı­nı yapan sayın Gökhan Ayrancı'ya ve ayrıca basımda emeği geçen tüm çalışanlara teşekkür ediyorum.    

Dr. Faruk Barış MUTLAY

                                    İÇİNDEKİLER

 

  SUNUŞ........................................................................................................................................ V TEŞEKKÜR............................................................................................................................... IX KISALTMALAR................................................................................................................ XXV KAYNAKÇA..................................................................................................................... XXVII GİRİŞ............................................................................................................................................ 1

Birinci Bölüm EŞİTLİK İLKESİ §1.    EŞİTLİK KAVRAMI........................................................................................................ 5

I.                   Eşitlik Kavramının Felsefi İzleri............................................................................... 5

II.                Hukuki Bakımdan Eşitlik Kavramı.......................................................................... 6  

1.              Hukukta ve Hukukun Uygulanmasında Eşitlik............................................. 6

2.              Eşitlik Anlayışına İlişkin İlkeler....................................................................... 8  

a)              Genel Olarak................................................................................................ 8

b)      Şekli Eşitlik İlkesi...................................................................................... 10

aa)    Şekli Eşitlik İlkesi İle Kanunların Genelliğinin

Sağlanması..................................................................................... 10

bb)    Şekli Eşitlik İlkesinin Yetersizliği................................................. 12

c)     Maddi Eşitlik İlkesi.................................................................................. 14

aa)    Maddi Eşitlik İlkesinin Gerekliliği................................................. 14

bb)   Maddi Eşitlik İlkesinin Özellikleri................................................. 15 §2.    AYRIMCILIK YASAĞI İLKESİ................................................................................... 18

I.                   Ayrımcılık Kavramı................................................................................................. 18

II.                Ayrımcılık Yasağı İlkesi ile Eşitlik İlkesi Arasındaki İlişki................................ 21

III.     Ayrımcılık Yasağının Türleri................................................................................. 25  

1.              Doğrudan Ayrımcılık...................................................................................... 25

2.              Dolaylı Ayrımcılık ........................................................................................... 28 §3.    TÜRK SOSYAL GÜVENLİK HUKUKUNDA EŞİTLİK VE

AYRIMCILIK YASAĞI İLKESİ.................................................................................. 33

I.     Eşitlik İlkesinin Anayasal Görünümü................................................................... 33

1.              Genel Olarak..................................................................................................... 33

2.              Sosyal Güvenlik Hakkının Dayanağı............................................................ 33

3.              Kanun Önünde Eşitlik İlkesi.......................................................................... 35  

a)       Genel Olarak............................................................................................. 35

b)      Eşitlik İlkesinin Anayasada Düzenlendiği Yer Bakımından
Doğurduğu Sonuç................................................................................... 37

c)       Eşitlik Hakkı Gereğince Temel Haklardan Yararlanma........................ 39

d)      Kanun Önünde Eşitlik İlkesinin Anlamı............................................... 41

aa)    Genel Olarak.................................................................................... 41

bb)   Ayrım Yasağı................................................................................... 42

cc)    Eşitlik Yükümlülüğü....................................................................... 46

dd)   İmtiyaz Yasağı................................................................................. 48

ee)    Olumlu Ayrımcılık........................................................................... 49 §4.    ULUSLARARASI BELGELERDE SOSYAL GÜVENLİK

HUKUKUNDA EŞİTLİK VE AYRIMCILIK YASAĞI İLKESİ................................ 53

I.                    Genel Olarak............................................................................................................ 53

II.       Avrupa Konseyi Düzenlemeleri........................................................................... 54

1.     Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi................................................................. 54

a)       Ayrımcılığa İlişkin Düzenleme............................................................... 54

b)      AİHS Kapsamında Ayrımcılığın Belirlenmesinde

İzlenecek Yol............................................................................................ 56

c)    AİHS'de Sosyal Güvenlikte Ayrımcılık................................................. 58

2.              Avrupa Sosyal Şartı (Avrupa Sosyal Haklar Sözleşmesi) ........................ 59

3.              Avrupa Sosyal Güvenlik Kodu..................................................................... 62

4.      Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi............................................................ 62

III.   Avrupa Topluluğu Düzenlemeleri....................................................................... 63

1.     Roma Antlaşması (Avrupa Ekonomik Topluluğu Antlaşması)................ 63

a)    Eşit İşe Eşit Ücret Düzenlemesi ve Konumuz Bakımından

Önemi........................................................................................................ 63

b)    Avrupa Toplulukları Adalet Divanı'nın Eşit İşe Eşit Ücret
İlkesine Yaklaşımı.................................................................................... 68

2.              1408/71 sayılı Sosyal Güvenlik Tüzüğü....................................................... 72

3.              Yönergeler........................................................................................................ 74

a)   76/207 sayılı İşe Alınma, Mesleki Eğitim ve İlerleme ve

Çalışma Koşullarında Kadın ve Erkeğe Eşit Davranılmasına İlişkin 14.02.1976 Tarihli Yönerge (Eşit Davranma Yönergesi) ....74

b)     79/7 sayılı Sosyal Güvenlik Konularında Kadın ve Erkeklere
Eşit Muamele İlkesinin Aşamalı Uygulanmasına İlişkin
19.12.1978 Tarihli Yönerge (Sosyal Güvenlik Yönergesi)......................................... 76

aa)     Yönergenin Amaçları............................................................................... 76

bb)     Yönergenin Doğrudan Etki Niteliği Taşıması................................................ 81

cc)     Yönergede Yasaklanan Faaliyet.................................................................. 82

dd)     Yönergenin Kapsamı............................................................................... 84

c)     86/378 sayılı İşyerlerinde Uygulanan Sosyal Güvenlik
Sigortalarında Kadın ve Erkeğe Eşit Davranmaya İlişkin
12.08.1986 Tarihli Yönerge ve Yönergeyi Değiştiren 96/97

sayılı 26.12.1996 Tarihli Yönerge........................................................................ 90

aa)    Yönergenin Amacı..................................................................................... 90

bb)   Yönergenin Konu ve Kişi Bakımından Kapsamı............................................... 91

cc)    Yönergede Yasaklanan Faaliyet..................................................................... 93

d)     86/613 sayılı Serbest Faaliyet ve Tarım Alanında Çalışan
Kadın ve Erkeğe Eşit Davranılması, Kadının Hamilelik ve
Loğusalık Halinde Korunmasına İlişkin 19.12.1986

Tarihli Yönerge............................................................................................... 94

e)     92/85 sayılı Hamile, Loğusa ve Emziren Kadınların İşyerinde
İş Güvenliğinin ve Sağlığının Korunmasına İlişkin 28.11.1992
Tarihli Yönerge............................................................................................... 95 IV.     Birleşmiş Milletler Düzenlemeleri...................................................................................... 96

1.                Birleşmiş Milletler Antlaşması................................................................................... 96

2.       İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi................................................................................ 98

3.       Her Türlü Irk Ayrımcılığının Kaldırılmasına Dair Uluslararası
Sözleşme............................................................................................................. 100

4.       Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi......................................................... 101

5.       Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi....................................... 103

6.       Engellilerin Hakları Sözleşmesi................................................................................ 104 V.      Uluslararası Çalışma Örgütü Düzenlemeleri....................................................................... 106

1.                Versay Barış Anlaşması ve Filadelfiya Bildirgesi......................................................... 106

2.       97 ve 143 sayılı Göçmen İşçilere İlişkin Sözleşmeler..................................................... 108

3.       Sosyal Güvenliğin Asgari Normlarına İlişkin 102 sayılı
Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmesi.................................................................... 108

4.       118 sayılı Vatandaşlarla Vatandaş Olmayan Kimselere Sosyal
Güvenlik Konusunda Eşit Muamele Yapılması Hakkında

Sözleşme (Sosyal Güvenlik Eşit Muamele Sözleşmesi)................................................. 109

§5.    SOSYAL GÜVENLİK HUKUKUNDA AYRIMCILIĞIN TESPİTİ

VE AYRIMCILIĞIN GİDERİLMESİ......................................................................... 112

I.       Doğrudan Ayrımcılığın Tespiti.......................................................................... 112

1.              Karşılaştırma Yapma Zorunluluğu.............................................................. 112

2.              Karşılaştırma Yapılacak Kişilerin Belirlenmesi.......................................... 112  

a)       Varsayımsal Karşılaştırmanın Yeterliliği ve İstisnası....................... 112

b)      Sosyal Riskin Yarattığı Etkinin Esas Alınması Gerekliliği................ 114

c)       Nimet-Külfet Dengesinin Dikkate Alınması Gerekliliği.................... 116

3.     Karşılaştırma Yapılacak Kişiler.................................................................... 120

a)       Hukuki Statüsü Farklı ya da Aynı Olanların Karşılaştırılması......... 120

b)      Hukuki Statü Dışında Sigortalıların Karşılaştırılması....................... 123

4.    Karşılaştırmanın Sonucu ve Sonucun Kaynaklandığı Nedenin

Önemi.............................................................................................................. 124

II.     Dolaylı Ayrımcılığın Tespiti................................................................................ 127

1.              Karşılaştırma Yapma Zorunluluğu.............................................................. 127

2.              Aynı Yasal Düzenlemenin Varlığı............................................................... 127

3.              Esaslı Ölçüde Farklı Etkilenme..................................................................... 128

III.   Karşılaştırma Sonucu Ortaya Çıkan Eşitliğe Aykırı Durumun
Giderilmesi............................................................................................................. 132 §6.    FARKLI İŞLEMİN HAKLILAŞTIRMASI................................................................ 134

I.       Doğrudan Ayrımcılığın Haklılaştırılması........................................................... 134

1.     Doğrudan Ayrımcılığın Haklılaştırılıp Haklılaştırılamayacağı

Sorunu............................................................................................................ 134

2.              Haklılaştırmada Farklı İşlemin Nedeninin Önemi...................................... 136

3.              Ayrımı Mümkün Kılan Ölçütler: İhtiyaç ve Değer.................................... 140

4.      Haklılaştırmada İyi Niyetin Önemsiz Olması.............................................. 145

5.              Ölçülülük İlkesi.............................................................................................. 147  

II.       Dolaylı Ayrımcılığın Haklılaştırılması................................................................ 150

III.     Hukuki Statü Temelinde Yapılan Sınıflandırmanın Haklılaştırılması............. 157  

1.              Sınıflandırma Yapma ve Sınıflandırmayı Haklılaştırma
Zorunluluğu................................................................................................... 157

2.              Hukuki Statü Temelinde Yapılan Sınıflandırmanın Çalışma
İlişkisine Dayanması ve Bunun Haklılaştırılması...................................... 160

3.              5510 sayılı Kanuna İlişkin 15.12.2006 Tarihli Anayasa

Mahkemesi Kararının Eşitlik Açısından Değerlendirilmesi..................... 167

İkinci Bölüm

KISA VADELİ SİGORTA KOLLARI KAPSAMINDA SAĞLANAN SİGORTA YARDIMLARI ve EŞİTLİK İLKESİ §7.    İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI SİGORTASI KAPSAMINDA

SAĞLANAN SİGORTA YARDIMLARINA HAK KAZANMA
KOŞULLARININ EŞİTLİK İLKESİ TEMELİNDE
DEĞERLENDİRİLMESİ............................................................................................. 175

I.     Sigorta Yardımlarına Hak Kazanmak İçin Aranan Ön Koşullar:
Sigortalının İş Kazası Geçirmesi ya da Meslek Hastalığına
Yakalanması.......................................................................................................... 175

1.     Sosyal Güvenlik Hukuku Kapsamında İş Kazası..................................... 175

a)               Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin Kanunlarda İş Kazasına
Yönelik Hukuki Statü Temelinde Yapılan Farklı Düzenlemeler... 175

b)      Sosyal Güvenlik Hukuku Bakımından Kavramın Yeniden
Tanımlanması Gerekliliği....................................................................... 180

aa)    Dar Anlamda Kaza Kavramı ve Unsurları................................. 180

bb)   Dar Anlamda Kaza Kavramının Unsurlarının Sosyal Güvenlik Hukuku Bakımından İş Kazası İçin Kabul

Edilebilirliği Sorunu..................................................................... 184

aaa) Dıştan Gelen (Dışsal) Olay................................................ 184

bbb) Ani Olay.............................................................................. 186

ccc) İstenilmeyen Olay............................................................... 187

ddd) Zararın Varlığı .................................................................... 188

cc)    Sosyal Güvenlik Hukuku Bakımından Kavramın Tanımı.... 192

2.     İş Kazası Kavramının Unsurları Bakımından Sigortalılar

Arasında Yaratılan Farklılıklar..................................................................... 195

a)     Kişi Unsuru: Kısa Vadeli Sigorta Kolları Kapsamında

Sigortalı Olma......................................................................................... 195

b)    Olay Unsuru: Sigortalıların Kanunda Belirtilen Hal ve
Durumlar İçinde Kazaya Uğraması...................................................... 196

aa)    Sigortalının İşyerinde Bulunduğu Sırada Kazaya

Uğraması....................................................................................... 196

aaa) Yürürlükteki Düzenlemeden Önceki Durum.................... 196

bbb) Unsurun Kişi Bakımdan Uygulama Alanı...................... 199

ccc) Unsurun Yer Bakımdan Uygulama Alanı........................ 202

bb)    Sigortalının Yürütülmekte Olan İş Nedeniyle veya

Yürütmekte Olduğu İş Nedeniyle Kazaya Uğraması.............. 207

aaa) Yürürlükteki Düzenlemeden Önceki Durum.................... 207

bbb) Unsurun Kişi Bakımından Uygulama Alanı................... 208

ccc) Unsurun Yer Bakımdan Uygulama Alanı........................ 209

cc)    Sigortalının İşveren Tarafından Görevli Olarak Başka
Bir Yere Gönderilmesi Nedeniyle Asıl İşini
Yapmaksızın Geçen Zamanda Kazaya Uğraması.................... 212

aaa) Yürürlükteki Düzenlemeden Önceki Durum.................... 212

bbb) Unsurun Kişi Bakımından Uygulama Alanı................... 215

ccc) Unsurun Yer Bakımdan Uygulama Alanı........................ 218

dd)    Sigortalı Kadının Çocuğuna Süt Vermek İçin Ayrılan

Zamanda Kazaya Uğraması....................................................... 222

aaa) Yürürlükteki Düzenlemeden Önceki Durum.................... 222

bbb) Unsurun Kişi Bakımından Uygulama Alanı................... 223

ccc) Unsurun Yer Bakımından Uygulama Alanı..................... 226

ee)    Sigortalının İşverence Sağlanan Araçla İşin Yapıldığı

Yere Gidiş ve Gelişi Sırasında Kazaya Uğraması.................... 227

aaa) Yürürlükteki Düzenlemeden Önceki Durum.................... 227

bbb) İşverence Sağlama Ölçütünün Farklı Hukuki

Statüdekiler Arasında Yarattığı Eşitsizlik....................... 228

ccc) İşverence Sağlanma Ölçütünün Aynı Hukuki

Statüdekiler Arasında Yarattığı Eşitsizlik....................... 230

ddd) Sigortalının Güzergahının Önemi   .................................. 236

c)   Zarar Unsuru: Zararın Niteliği ve Kaza ile Zarar Arasındaki

İlliyet Bağının Yeterliliği....................................................................... 238

3.    Meslek Hastalığı Kavramı ve Unsurları............................................................. 239

a)    Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin Kanunlarda Meslek
Hastalığına Yönelik Benzer Düzenlemeler ve

Kavramın Tanımı.................................................................................... 239

b)      Meslek Hastalığı Sigortasının Kişi Bakımından Kapsamı................ 242

c)       Mesleki Nitelikteki Dışsal Etki Nedeniyle Hastalığın

Ortaya Çıkması....................................................................................... 243

d)    Meslek Hastalığının Kurum Sağlık Kurulu Raporu İle
Saptanması............................................................................................. 248

4.   İş Kazasının ve Meslek Hastalığının Bildirim Yükümlülüğü

Bakımından Sigortalılar Arasında Yaratılan Farklılıklar............................ 249

II.   İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sigortası Kapsamında Sağlanan

Sigorta Yardımları ve Bunlara İlişkin Diğer Koşullar....................................... 254

1.     Geçici İş Göremezlik Ödeneği...................................................................... 254

a)     Kavram ve Ödeneğe Hak Kazanabileceklerin

Kapsamı.................................................................................................. 254

b)    Ödeneğe Hak Kazanma Şartları........................................................... 257

aa)    İstirahat Raporunun Varlığı........................................................ 257

bb)   Bağımsız Çalışanlara Özgü Şart: Prim Borcunun

Bulunmaması ve Yatarak Tedavi veya Yatarak Tedavi
Sonrası Alınan Raporun Varlığı................................................ 258

cc)    Tarım ve Orman İşlerinde İş Sözleşmesiyle Süreksiz
Çalışan Sigortalılara Özgü Şart: Bekleme Süresi ve
Prim Borcunun Bulunmaması.................................................... 262

c)    Ödeneğin Miktarının Tespitinde Getirilen Farklılık.......................... 264 2.     Sürekli İş Göremezlik Geliri........................................................................... 268

a)               Kavram ve Gelire Hak Kazanabileceklerin Kapsamı......................... 268

b)      Gelire Hak Kazanma Şartları................................................................. 270

aa)    Sürekli İş Göremezlik Halini Doğuran Sosyal Risk

Bakımından Aranan Şartın Yarattığı Farklılıklar...................... 270

bb)   Meslekte Kazanma Gücünün Belirli Oranda Kaybı................. 271

cc)    Bağımsız Çalışanların Prim Borcunun

Bulunmaması................................................................................ 273

dd)   Tarım ve Orman İşlerinde İş Sözleşmesiyle Süreksiz
Çalışan Sigortalılara Özgü Şart: Bekleme Süresi ve
Prim Borcunun Bulunmaması..................................................... 276

3.     İş Kazası ve Meslek Hastalığına Bağlı Gerçekleşen Ölüm
Halinde Hak Sahiplerine Yapılan Sigorta Yardımlara Hak Kazanma
Koşulları......................................................................................................... 277

a)               Cenaze Ödeneği..................................................................................... 277

b)      Ölüm Geliri.............................................................................................. 280

aa) "İş Kazası ve Meslek Hastalığı"nın Ölüm Gelirine Hak
Kazanmadaki Önemi ve Sigortalılar Arasında Yarattığı
Farklılık.......................................................................................... 280

bb)   Prim Borcu Bakımından Ölen Sigortalıya İlişkin Hukuki
Statü Temelinde Yaratılan Farklılığın Hak Sahipleri
Bakımından Doğurduğu Sonuç ................................................ 283

cc)    Hak Sahipleri Arasında Ölüm Gelirine Hak Kazanma

Şartları Bakımından Yaratılan Farklılıklar.................................. 284

aaa) Eşe Bağlanacak Ölüm Geliri Bakımından

"Gelir Oranı" Dikkate Alınarak Aranan Şartlar.............. 284

bbb) Çocuklara Bağlanacak Ölüm Geliri Bakımından
"Cinsiyet", "Yaş" ve "Malullük Durumu" Dikkate
Alınarak Aranan Şartlar............................................................... 289

ccc) Ana ve Babaya Bağlanacak Ölüm Geliri

Bakımından Aranan Şartlar.......................................................... 293

dd)   Ölüm Geliri Olarak Bağlanacak Miktarın Belirlenmesinde

Yaratılan Farklılıklar............................................................................ 294

ee)    Ölüm Gelirinin Hak Sahipleri Arasında Paylaştırılmasında

Dikkate Alınan Oranlara İlişkin Farklılıklar............................................... 296

c)   Evlilik Nedeniyle Ortaya Çıkan Ölüm Geliri Kaybını

Gidermeye Yönelik Yardım: Evlenme Ödeneği.................................................... 297 §8.   HASTALIK SİGORTASI KAPSAMINDA SAĞLANAN SİGORTA

YARDIMINA HAK KAZANMA KOŞULLARININ EŞİTLİK İLKESİ
TEMELİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ.................................................................... 300

I.          Genel Olarak............................................................................................................... 300

II.         Geçici İş Göremezlik Ödeneğine Hak Kazanma Koşulları....................................................... 301

1.     Ön Koşullar: Hastalık Hali ve Belirli Kapsamda Sigortalı Olma....................................... 301

a)        Sosyal Güvenlik Hukuku Kapsamında Hastalık Hali............................................. 301

b)        Belirli Kapsamda Sigortalı Olma...................................................................... 302  

2.       İstirahat Raporu ve Asgari İstirahat Süresi .................................................................. 307

3.                Belirli Bir Süre Prim Bildirilmiş Olması.................................................................... 309  

III.       Ödeneğin Miktarının Tespitinde Getirilen Farklılık............................................................. 311

IV.                Sürekli İş Göremezlik Gelirinin Hastalık Sigortası Kapsamında
Öngörülmemesinin Değerlendirilmesi .............................................................................. 313

§9.    ANALIK SİGORTASI KAPSAMINDA SAĞLANAN SİGORTA YARDIMLARINA HAK KAZANMA KOŞULLARININ EŞİTLİK

İLKESİ TEMELİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ..................................................... 315

I.          Genel Olarak............................................................................................................... 315

II.         Geçici İş Göremezlik Ödeneği......................................................................................... 317

1.   Ödeneğe Hak Kazanma Koşulları................................................................................. 317

a)     Ön Koşullar: Analık Hali ve Belirli Kapsamda Sigortalı

Olma.......................................................................................................... 317

aa)    Sosyal Güvenlik Hukuku Kapsamında Analık Hali......................................... 317

bb)   Belirli Kapsamda Sigortalı Olma................................................................ 319

b)        İstirahat Raporunun Varlığı ............................................................................. 321

c)        Belirli Bir Süre Pirim Bildirilmiş/Ödemiş Olma.................................................. 322

2.      Analık Haliyle Uyumlu Olmayan Süreler İçin Ödeneğin

Verilmesinin Değerlendirilmesi....................................................................................... 323

3.      Devlet Memurları ve Maktu Aylık Ücretli İşçilerin Durumu................................................... 326

III. Emzirme Ödeneği............................................................................................................ 330

Üçüncü Bölüm

UZUN VADELİ SİGORTA KOLLARI KAPSAMINDA SAĞLANAN SİGORTA YARDIMLARI ve EŞİTLİK İLKESİ

§10. MALULLÜK SİGORTASI KAPSAMINDA SAĞLANAN MALULLÜK
AYLIĞINA HAK KAZANMA KOŞULLARININ EŞİTLİK İLKESİ
TEMELİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ.................................................................... 333

I.          Genel Olarak............................................................................................................... 333

II.        Ön Koşul: Sigortalı Olma.............................................................................................. 335

III.       Sosyal Güvenlik Hukuku Kapsamında Maluliyet Hali: "Çalışma Gücü"
veya "Meslekte Kazanma Gücü" ile "Vazife Yapılamayacak Derecede
Meslekte Kazanma Gücü" Kaybı Ölçütleri.......................................................................... 341

1.      Bütün Sigortalılar İçin Kabul Edilen Ortak Şart: Çalışma

Gücünün `'ının Kaybedilmesi ............................................................................. 341

2.        İş Sözleşmesine Tabi Çalışanlarla Bağımsız Çalışanlar İçin
Kabul Edilen Ortak Şart: Meslekte Kazanma Gücünün `'ının
Kaybedilmesi....................................................................................................... 346

3.        Kamu Görevlileri ve Devlet Memurları İçin Kabul Edilen Şart:
Meslekte Kazanma Gücünün Vazife Yapılamayacak Derecede
Kaybedilmesi (Adi Malullük Benzeri Hal).................................................................. 349

4.        Çalışma ve Meslekte Kazanma Gücünün Kaybından Bağımsız
Olarak Kamu Görevlileri ve Devlet Memurları İçin Kabul

Edilen Özel Şart: Hastalık İzin Süresi........................................................................ 353

IV.     Malullük Durumunun Doğma Anı................................................................................... 355

1.      Malullüğün İlk Defa Sigortalı Olarak Çalışmaya Başladıktan

Sonra Ortaya Çıkması............................................................................................ 355

2.     İlk Defa Sigortalı Olarak Çalışmaya Başlanılan Kanun.................................................. 358

V.      Belirli Süre Sigortalı Olma............................................................................................. 360

1.                "Eşit" Şartın "Eşitsizlik" Doğurması......................................................................... 360

2.       On Sekiz Yaşından Önce Geçen Sigortalılık Süresinin Dikkate
Alınmamasının Eşitlik İlkesi Temelinde Değerlendirilmesi............................................ 365

3.       Maluliyetin Derecesinin Sigortalılık Süresi Bakımından Aranan

Şarta Etkisi.......................................................................................................... 368

VI.   Prime İlişkin Şart................................................................................................... 370

1.              Mülga Kanunlardaki Düzenlemelerin Eşitlik İlkesine Aykırılığı............. 370

2.