Viyana Satım Sözleşmesi'nde Tazminat Sorumluluğu
Viyana Satım Sözleşmesi'nde Tazminat Sorumluluğu
Abdulkerim ÇEVİK





Viyana Satım SözleÅŸmesi (CISG), Kıta Avrupası ile Anglosakson Hukuk Sistemleri arasında bir denge kurulması ve satım hukukunun yeknesaklaÅŸtırılması maksadına matuf bir milletlerarası antlaÅŸmadır. Anglosakson Hukuk Sistemi’nde aslî baÅŸvuru yolu tazminat olsa da, Kıta Avrupası Hukuk Sistemi’nde aynen ifa talebine öncelik tanınmaktadır. Viyana Satım SözleÅŸmesi’nde her iki hukuk düzeninin beklentilerinin karşılanması adına tazminatın yanında aynen ifayı talep hakkının da düzenlenmesi, baÅŸvuru yollarının sistemdeki konumları hakkında tartışmaların doÄŸmasına sebebiyet vermiÅŸtir.
Çalışmamızın temel amacı, Viyana Satım SözleÅŸmesi’nde tazminat sorumluluÄŸunun konumunu tespit edebilmektir. Bu doÄŸrultuda, birinci bölümde öncelikle Viyana Satım SözleÅŸmesi’nin tarihçesi, konusu ve uygulama alanı hakkında verilmiÅŸ, ardından ifa engelleri sistemi ve akdî sorumluluÄŸa iliÅŸkin genel bir deÄŸerlendirme yapılarak, tazminat sorumluluÄŸunun sistemdeki konumu hakkında bir bakış açısı yakalamak amaçlanmıştır. İkinci bölümde, tarafların yükümlülüklerine ve bunların ihlâli hakkında açıklamalar yapılmış, ardından 74, 75 ve 76’ncı maddelerde düzenlenen tazminat sorumluluÄŸu hakkında bilgi verilmiÅŸtir. Bölümün sonunda, seçimlik haklar ile tazminat sorumluluÄŸunun iliÅŸkisine deÄŸinilmiÅŸtir. Üçüncü bölümde ise Viyana Satım SözleÅŸmesi’nin 44, 74, 77, 79 ve 80’inci madde hükümleri, tazminat sorumluluÄŸuna istisna teÅŸkil etme biçimleri bakımından incelenmiÅŸtir.
Bir yüksek lisans tezi olarak üzerinde çalıştığım bu eserin hitama erip yayınlanması sebebiyle ÅŸükranlarımı sunmam gereken isimleri anmak isterim. Öncelikle, tez danışmanım olmayı kabul ederek deÄŸerli vakitlerini ayıran ve yönlendirmeleriyle akademik çalışma yapma konusunda beni daima teÅŸvik eden saygıdeÄŸer hocam Prof. Dr. Hasan AYRANCI’ya, kıymetli görüÅŸleriyle çalışmama katkılarını sunan deÄŸerli hocalarım Doç. Dr. Yıldız ABİK ve Doç. Dr. Dr. Mehmet KILIÇ’a, her an fikir alışveriÅŸinde bulunduÄŸum dostlarım YiÄŸit ÇELİK ve Eren YILDIZ’a, bu eserin yayınlanmasındaki katkıları için Yetkin Yayınevi’ne ve Muharrem BAÅžER’e teÅŸekkürü borç bilirim.
Ayrıca, halen yazma cesaretimin kaynağı olan ilk yazı tecrübelerimizi, dergi çıkartarak beraber yaÅŸadığımız kardeÅŸim Abdulkadir ÇEVİK’e teÅŸekkür ederim. Son olarak, her yerde ve her zaman olduÄŸu gibi bu süreçte de beni bir an olsun yalnız hissettirmeyen, adeta benimle birlikte hukuk çalışan, yorulduÄŸum ve bunaldığım anlarda içime huzur veren sevgili eÅŸim Didenur’a sevgilerimi ve ÅŸükranlarımı sunarım.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ7
İÇİNDEKİLER9
KISALTMALAR15
GİRİŞ17
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL OLARAK VİYANA SATIM SÖZLEÅžMESİ,
VİYANA SATIM SÖZLEÅžMESİ’NDE DÜZENLENEN
İFA ENGELLERİ SİSTEMİ VE AKDΠSORUMLULUK
I.GENEL OLARAK VİYANA SATIM SÖZLEÅžMESİ21
A. VİYANA SATIM SÖZLEÅžMESİ’NİN TARİHÇESİ21
B. VİYANA SATIM SÖZLEÅžMESİ’NİN KONUSU27
C. VİYANA SATIM SÖZLEÅžMESİ’NİN UYGULAMA
ALANI34
II. VİYANA SATIM SÖZLEÅžMESİ’NDE DÜZENLENEN
İFA ENGELLERİ SİSTEMİ VE AKDΠSORUMLULUK41
A. GENEL OLARAK41
1. İfa Engelleri Kavramı41
2. Anglosakson Hukuk Düzeni ile Kıta Avrupası Hukuk Düzeni’nde Geçerli Olan İfa Engelleri Sistemi ve Akdî Sorumluluk44
a. Anglosakson Hukuk Düzeni’nde Geçerli
Olan Sistem44
b. Kıta Avrupası Hukuk Düzeni’nde Geçerli
Olan Sistem47
B. VİYANA SATIM SÖZLEÅžMESİ’NDE GEÇERLİ OLAN İFA ENGELLERİ SİSTEMİ VE AKDÎ SORUMLULUK49
1. Genel Olarak49
2. Esaslı İhlâl Kavramı51
a. Genel Olarak51
b. Esaslı İhlâlin DoÄŸması İçin Gerekli Olan Åžartlar54
aa. Yükümlülük İhlâli54
bb. SözleÅŸmenin Kurulmasından Beklenen Menfaatin GerçekleÅŸmesini Engelleyen Olumsuzluk55
cc. Menfaat Kaybına İliÅŸkin Öngörülebilirlik56
3. Kusursuz Sorumluluk58
4. Aynen İfa Talebi59
İKİNCİ BÖLÜM
VİYANA SATIM SÖZLEÅžMESİ’NDE DÜZENLENEN
TAZMİNAT SORUMLULUĞU
I. VİYANA SATIM SÖZLEÅžMESİ’NE GÖRE
SORUMLULUK63
A. SATICININ SORUMLULUÄžUNU DOÄžURAN
DURUMLAR63
1. Malın Alıcıya Teslim Edilmesi YükümlülüÄŸü ve İhlâli63
a. Genel Olarak63
b. Teslim Yeri Bakımından İhlâl64
c. Teslim Zamanı Bakımından İhlâl69
2. Malları Temsil Eden Belgelerin Alıcıya Teslim Edilmesi YükümlülüÄŸü ve İhlâli74
3. Malın SözleÅŸmeye Uygun Olması YükümlülüÄŸü ve
İhlâli76
a. Genel Olarak76
b. Maddî Uygunluk Bakımından İhlâl78
aa. SözleÅŸmede Öngörülen Maddî Kriterlere Uygunluk Bakımından İhlâl78
bb. AntlaÅŸma’da Öngörülen Maddî Kriterlere
Uygunluk Bakımından İhlâl83
c. Hukuki Uygunluk Bakımından İhlâl91
d. Muayene ve İhbar Külfeti93
aa. Maddî Bakımdan Aykırılıklar Hakkında Muayene
ve İhbar Külfeti93
bb. Hukuki Bakımdan Aykırılıklar Hakkında İhbar Külfeti97
4. DiÄŸer Yükümlülük İhlâlleri98
B. ALICININ SORUMLULUÄžUNU DOÄžURAN
DURUMLAR98
1. Semenin Ödenmesi YükümlülüÄŸü ve İhlâli99
a. Genel Olarak99
b. Semenin Miktarı100
c. Semenin Para Birimi101
d. Semenin Ödenme Yeri102
e. Semenin Ödenme Zamanı103
2. Mal ve Belgelerin Teslim Alınması YükümlülüÄŸü ve
İhlâli106
3. Alıcının Yan Yükümlülükleri ve Bunların İhlâli107
II. VİYANA SATIM SÖZLEÅžMESİ’NDE TAZMİNAT SORUMLULUÄžU VE SEÇİMLİK HAKLAR108
A. TAZMİNAT SORUMLULUĞU108
1. Genel Olarak108
2. Viyana Satım SözleÅŸmesi’nde Düzenlenen Tazminat SorumluluÄŸunun Temel İlkeleri111
a. Tam Tazmin İlkesi111
b. Zararı AÅŸan Tazminata Hükmedilmemesi İlkesi112
c. Kusursuz Sorumluluk İlkesi113
d. Öngörülebilirlik İlkesi113
e. Para ile Tazmin İlkesi114
3. Tazminat Sorumluluğunun Koşulları114
a. Genel Olarak114
b. Yükümlülük İhlâli114
c. Zarar Doğması115
d. İhlâl ile Zarar Arasında İlliyet Bağı Bulunması117
e. Sorumsuzluk Sebeplerinin Mevcut Olmaması117
4. Zararın Hesabı118
5. Tazminatın Ödenmesi121
B. SEÇİMLİK HAKLAR121
1. Genel Olarak121
2. İfayı Talep Hakkı122
a. Alıcının İfayı Talep Hakkı122
aa. Aynen İfayı Talep Hakkı122
bb. İkame Mal Talep Hakkı123
cc. Malın Tamirini Talep Hakkı124
b. Satıcının İfayı Talep Hakkı125
3. Semenin Tenzîlini Talep Hakkı126
4. SözleÅŸmenin Ortadan Kaldırılması Hakkı127
a. Alıcının SözleÅŸmeyi Ortadan Kaldırma Hakkı127
b. Satıcının SözleÅŸmeyi Ortadan Kaldırma Hakkı128
C. SEÇİMLİK HAKLAR İLE TAZMİNAT TALEBİ
ARASINDAKİ İLİŞKİ.129
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
VİYANA SATIM SÖZLEÅžMESİ’NDE TAZMİNAT SORUMLULUÄžUNUN İSTİSNALARI
I. TAZMİNAT SORUMLULUĞUNUN İSTİSNALARINA GENEL BAKIŞ131
II. SORUMLULUÄžUN SINIRLANDIRILMASI134
A. ÖNGÖRÜLEBİLİR ZARARLAR BAKIMINDAN
TAZMİNAT SORUMLULUĞUNUN
SINIRLANDIRILMASI (Md. 74)134
1. Genel Olarak134
2. Öngörülebilirlik İlkesi135
a. Genel Olarak135
b. Öngörülebilirlik İlkesinin Unsurları137
aa. Öngörüde Bulunması Beklenen KiÅŸi137
bb. ÖngörülebilirliÄŸin Konusu137
cc. Öngörülebilirlik İlkesinde Geçerli Olan
Ölçütler138
dd. ÖngörülebilirliÄŸin Zamanı139
c. Öngörülebilirlik ile Zarar Kalemleri Arasındaki
İlişki140
aa. İfa Etmeme Zararları ve Öngörülebilirlik140
bb. İfa Etmeme Zararına Refakat Eden Zararlar ve Öngörülebilirlik140
cc. Dolaylı Zararlar ve Öngörülebilirlik140
B. İHLÂLE DAYANAN TARAFIN ZARARI AZALTMA KÜLFETİ BAKIMINDAN TAZMİNAT SORUMLULUÄžUNUN SINIRLANDIRILMASI
(Md. 77)142
C. MÂKUL ÖZÜR GEREKÇESİYLE İHBARIN YAPILAMAMIÅž OLMASI HALİNDE TAZMİNAT SORUMLULUÄžUNUN SINIRLANDIRILMASI
(Md. 44)143
III. SORUMLULUKTAN KURTULMA145
A. GENEL OLARAK145
B. ANTLAÅžMA’NIN 79’UNCU MADDESİ KAPSAMINDA SORUMLULUKTAN KURTULMA147
1. AntlaÅŸma’nın 79’uncu Maddesinde Düzenlenen Åžartlar147
a. Kontrol Dışında Kalan Bir Engelin Varlığı147
b. SözleÅŸmenin Kurulması Anında Bu Engelin
Öngörülemez Olması150
c. İfa Engelinin veya Sonuçlarının Aşılmasının veya Bunlardan Kaçınılmasının Beklenemez Olması151
d. İhbar Külfeti152
2. İfa AÅŸamasında Kullanılan Üçüncü KiÅŸilerin Fiillerinden Sorumluluk154
3. Sorumluluktan Kurtulma Uygulamasında Karşılaşılan Özel Durumlar155
a. ÇeÅŸit ve Parça Borçlarına İliÅŸkin Sorumluluklardan Kurtulma155
b. Aşırı İfa GüçlüÄŸü Nedeniyle Sorumluluktan
Kurtulma156
c. Ayıplı Mal Teslim Edilmesi Halinde Sorumluluktan Kurtulma160
d. İmkânsızlık Halinde Sorumluluktan Kurtulma161
e. Geçici İfa Engelleri162
C. ALACAKLININ SEBEP OLDUĞU İFA ENGELLERİNE DAYALI OLARAK SORUMLULUKTAN KURTULMA (Md. 80)163
SONUÇ165
KAYNAKÇA171