Tıbbi Müdahalelerin Hukuka Uygunluğu ( Ceza Hukuku Kapsamında )

GİRİŞ

Tedavi etme sanatı, insanlık tarihi kadar eskiye dayanmaktadır. Ta­rihin ilk çağlarında iksir, sihir gibi yöntemlerle hasta tedavi edilmeye ça­lışılırken, günümüzde bilimsel yöntemlerle hekimler, hastalarını tedavi etmektedir.

Doğası itibarıyla tıbbi müdahaleler insan vücudu üzerinde gerçek­leşmesi nedeniyle oluşturacağı etkiler büyüktür. İyi bir tedavi ile hasta sağlığına kavuşabileceği gibi, yapılacak bir yanlışlıkla hasta hayatını kaybetme riskiyle karşılaşmaktadır. Hekimlik mesleği bu yönüyle pilotla­ra benzetilmektedir. Nasıl ki, pilotun bir hatasıyla uçağın düşme riske varsa, hekimin bir yanlışıyla hastanın ölme riski her zaman mevcuttur. Ancak, uçaklarda bir çok güvenlik önleminin bulunması, uçağın düşmesi durumunda pilotun da hayatını kaybedecek olması, bunun yanında heki­min hatasıyla sadece hastanın zararına bir neticenin oluşacağı açık oldu­ğundan, tıbbi müdahalelerin daha bir itinayla yapılması gerektiği açıktır.

  O halde tıbbi müdahale oluşturduğu mevcut riskler nedeniyle kendi akışına bırakılacak bir alan değildir. Tarihin eski dönemlerinden itibaren hekimin tıbbi müdahale nedeniyle cezai sorumlulukları olduğu bilinmek­tedir. İlk ceza kanunlarının Babil imparatoru Hammurabi tarafından çıka­rılmıştır. Eski devirlerde hekimin cezai sorumluluğu çıkan neticeye göre belirlenmekteydi. Buna göre hasta sağlığına kavuşursa hekimin herhangi bir cezai sorumluluğu olmazken, hasta hayatını kaybeder veya sağlığı tehlikeye girdiği takdirde ceza sorumluluğuna gidilmekteydi.  

İnsanın sağlığı için her türlü fedakarlığı yapan hekimlerin, kutsal bir meslekleri olduğu şüphe götürmeyen bir gerçektir. İdeal bir tıbbi müda­halede, hasta sağlığına hekimin tedavi yöntemleri ile kavuşmakta iken, kimi zaman aynı sonucu ulaşmak farklı nedenlerden dolayı mümkün ol­maz.

Bilimin hızla ilerlemesi sonucu, insanların beklentilerinin de yüksel­diğini görmekteyiz. Basından edindiği haberlerden etkilenen birey, her hastalığa bir çare olduğunu düşünmekte, bu nedenle mutlak olarak iyile­şeceğini sanmaktadır. Yakın bir tarihe kadar, insanlar kaderci bir yakla­şım sergilemekte iken, günümüzde kesin başarı hastalar tarafından bek­lenmekte, olası kötü bir neticede hekimler hakkında şikayetler yapılmak­ta ve haklarında dava açıldığını görmekteyiz. Öyle ki şikayet ve davaların yoğunluğu, pratisyen hekimlerin uzman olmaları için girdikleri Tıpta Uzmanlık Sınavı Tercihlerine etki yaptığı görülmektedir. Daha birkaç yıl öncesine kadar en yüksek puanlar Kadın Doğum uzmanlığı alanında ol­makta iken, bugün puanlarının düştüğü görülmektedir.

O halde hukuka uygun bir tıbbi müdahale günümüzde her zaman­kinden daha fazla önemlidir. Hekimin yapacağı müdahale, hukuka uy­gunluk sınırları içinde kalacak, hasta ise aynı şekilde hak ve yükümlülük­lerini bilerek hareket edecektir.

Bu çalışmada "tıbbi müdahale" baz alınarak, ceza hukuku kapsa­mında hukuka uygunluk koşulları açıklanmaya çalışılmıştır.

ÖNSÖZ

  Tıbbi müdahalelerin insan yaşamına ve vücut bütünlüğüne yönelik etkileri büyüktür. Her tıbbi müdahale belirli bir menfaat güdülerek yapı­lır. Ancak her zaman bu menfaat gerçekleşmez, bazen tıbbi müdahaleye bağlı olarak zarar da oluşabilmektedir.  

Tıbbi müdahale sonucu oluşan her türlü kötü neticeden hekim so­rumlu tutulamaz. Sorumluluk gündeme geldiğinde tıbbi müdahalenin hu­kuka uygunluğu tartışılır. Yapılan tıbbi müdahale hukuk düzeninin ön­gördüğü kurallara uygun olarak yapıldığında herhangi bir sorumluluktan bahsedilemeyecek, ancak bunun tam tersi söz konusu olduğunda hukuki ve cezai sorumluluktan bahsedilecektir.

  Kitabımızda tıbbi müdahalenin hukuka uygunluğu incelenmiş, ceza hukuku kapsamında tıbbi müdahalenin hukuka uygunluk koşulları irde­lenmiştir. Ceza sorumluluğu doğurmayacak hukuka uygun bir tıbbi mü­dahale nasıl yapılır, hangi kurallara uyulmalıdır sorulan baz alınarak ko­nu açıklanmıştır.   Kitabımız üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde tıbbi müdahale kavramı ana hatlarıyla açıklanmıştır. İkinci bölümde ise hukuka uygun bir tıbbi müdahalenin unsurları tafsilatlı bir şekilde irdelenmiştir. Üçüncü bölümde ise doğrudan tedavi amacına yönelik olmayan özellik gösteren tıbbi müdahalelere değinilmiştir.  

Kitabımızın tıp ve hukuk dünyasına hayırlı olmasını diler, tıbbi mü­dahalenin tarafı olan hekim ve hastaya aydınlık bir yol göstermesini te­menni ederim.

Bu vesile ile kitabın yayımı boyunca yardımını esirgemeyen hayat ortağım, yoldaşım ve meslektaşım sevgili eşim Yağmur Arslan Gencer'e teşekkürü bir borç bilirim.

Zafer Adem GENCER

Cumhuriyet Savcısı

Mayıs 2014

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER............................................................................................ 7

KISALTMALAR....................................................................................... 13 GİRİŞ....................................................................................................... 15

BİRİNCİ BOLUM

TIBBİ MÜDAHALE

1. KAVRAM........................................................................................ 17
2. TARİHSEL GELİŞİM..................................................................... 18

1. Sümerlerde Tıp................................................................... 19
2. Babillcrde Tıp..................................................................... 19
3. Mısır Medeniyetinde Tıp..................................................... 20
4. Hint Medeniyetinde Tıp....................................................... 20
5. Yunan Medeniyetinde Tıp................................................... 21
6. Roma Medeniyetinde Tıp.................................................... 22
7. Türk Tarihinde Tıp.............................................................. 23

1.3.    TIBBİ MÜDAHALENİN HUKUK DALLARIYLA İLİŞ­
KİSİ................................................................................................ 24

1. Anayasa Hukuku İle Olan İlişkisi......................................... 24
2. İdare Hukuku İle Olan İlişkisi.............................................. 25
3. Medeni Hukuk İle Olan İlişkisi........................................... 28
4. Ceza Hukuku İle Olan İlişkisi.............................................. 29

1.4.    TIBBİ   MÜDAHALE  NEDENİYLE  HEKİMİN   CEZA­
LANDIRILMAMASINI AÇIKLAYAN GÖRÜŞLER................... 31

1. Tipikliğin Bulunmaması........................................................ 31
2. Maddi Unsurun Bulunmaması.............................................. 32
3. Manevi Unsur Yokluğu....................................................... 33
4. Tıbbi Müdahalede Hukuka Uygunluk Nedenlerinin
   Bulunması........................................................................... 33

1.4.4.1.   Rıza..................................................................... 33

1. Hakkın İcrası....................................................... 34
2. Görevin İfası........................................................ 35
3. Zorunluluk Hali.................................................... 36
4. Karma Görüş...................................................... 36

1.5.   TIBBİ   MÜDAHALEDE   TARAFLAR,   TARAFLARIN

HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ................................................... 37

1. TIBBİ MÜDAHALEDE TARAFLAR............................... 37
2. HASTA HAKLARI.......................................................... 38

1. Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı............. 38
2. Mahremiyete Saygı Gösterilme Hakkı.................. 39
3. Rızasına Aykırı Vücut Bütünlüğüne Do­
   kunulmama Hakkı................................................ 40
4. Tıbbi Araştırmalarda Hastanın Korunma
   Hakkı................................................................. 40
5. Hastanın Kayıtları İnceleme ve Düzeltil­
   mesini İsteme Hakkı............................................ 40
6. Hastanın Bilgilenme Hakkı................................... 41
7. Hastanın Güvenlik Hakkı..................................... 41
8. Dini Vecibeleri Yerine  Getirebilme  ve

Din Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı................ 41

1.5.2.9.  İnsani Değerlere Saygı Gösterilmesi, Zi­
yaretçi Kabul ve Refakatçi Bulundurma
Hakkı................................................................. 42

1.5.3.     HASTA YÜKÜMLÜLÜKLERİ........................................ 42

1. İşbirliği Yükümlülüğü........................................... 42
2. Katlanma Yükümlülüğü........................................ 43
3. Ücret Ödeme Yükümlüğü.................................... 44

1.5.4.     HEKİM HAKLARI........................................................... 44

1. Çağdaş  Tıp  İmkanlarından Yararlanma
   Hakkı................................................................. 44
2. Hekimin Tedaviyi Üstlenme ve Yarıda
   Bırakma Hakkı.................................................... 44
3. Hekimin Mesleğini  Özgürce  Uygulama
   Hakkı................................................................. 45

1. Hekimin Danışma Hakkı....................................... 45
2. Hastaya   İyileşme   Garantisi   Vermeme
   Hakkı.................................................................. 45
3. Hekimin Ücret İsteme Hakkı................................ 45
4. Hekimin Sağlıklı Bir Ortamda Çalışma
   Hakkı.................................................................. 46
5. Hekime Saygılı Davranılması ve Güve­
   nilme Hakkı......................................................... 46

1. Teşhis Koyma Yükümlülüğü................................. 47
2. Tedavi Yükümlülüğü............................................. 47
3. Kayıt Tutma Yükümlülüğü.................................... 47
4. Sır Saklama Yükümlülüğü..................................... 48
5. Hastayı Aydınlatma Yükümlülüğü.......................... 50
6. Hastanın Rızası Alma Yükümlülüğü....................... 50
7. Mesleki Bilgisini Geliştirme Yükümlülüğü.............. 50

                                    II. BÖLÜM

 TIBBİ MÜDAHALEDE HUKUKA UYGUNLUK KOŞULLARI

2.1.    TIBBİ MÜDAHALENİN YETKİLİ KİŞİ TARAFINDAN
YAPILMASI.................................................................................. 53

1. Genel Olarak...................................................................... 53
2. Tıp Fakültesi Mezunu Olmak.............................................. 54
3. Tabip Odasına Kaydolmak................................................. 56
4. Hekimlik Yapmaya Engel Bir Durumun Bulun­
   maması .............................................................................. 56

2.2.    AYDINLATMA............................................................................. 57

1. Genel Olarak...................................................................... 57
2. Aydınlatma Türleri............................................................... 60

2.2.2.1. Müdahale Aydınlatması.......................................... 60

1. Teşhis Aydınlatması............................... 60
2. Süreç Aydınlatması................................ 61

2.2.2.1.3. Riziko Aydınlatması.............................. 62

2.2.2.2. Koruma- Tedavi Aydınlatması............................... 63

1. Aydınlatmanın Kapsamı...................................................... 64
2. Aydınlatmanın Ortadan Kalktığı Durumlar........................... 66
3. Aydınlatma Yükümlüsü....................................................... 68
4. Aydınlatma Zamanı............................................................ 69
5. Aydınlatmanın Kime Yapılacağı.......................................... 69
6. Aydınlatmanın Şekli............................................................ 70

1. Genel Olarak..................................................................... 71
2. Rıza Açıklaması................................................................. 72
3. Rızanın Konusu.................................................................. 74
4. Rızaya Ehliyet.................................................................... 76
5. Varsayımsal Rıza................................................................ 79
6. Rızanın Aranmadığı Durumlar............................................. 80

1. Genel Olarak..................................................................... 83
2. Endikasyon Çeşitleri........................................................... 84

1. Tıbbi Endikasyon.................................................. 84
2. Psikolojik Endikasyon........................................... 84
3. Sosyal Endikasyon................................................ 85

2.5.     TIBBİ MÜDAHALENİN HEKİM TARAFINDAN ÖZEN
YÜKÜMLÜLÜĞÜNE UYGUN BİR ŞEKİLDE YAPIL­
MASI............................................................................................. 86

1. Genel Olarak..................................................................... 86
2. Hekimin Özen Yükümlülüğü................................................ 86
3. Hekimin Özen Yükümlülüğüne Aykırı Davranması............... 90

1. Kasten Özen Yükümlülüğüne Aykırı Dav-
   ranılması............................................................... 91
2. Taksirle   Özen   Yükümlülüğüne   Aykırı
   Davranılması......................................................... 93

2.5.4.    Komplikasyon (İzin Verilen Risk)....................................... 98

III. BOLUM

DOĞRUDAN TEDAVİ AMACINA YÖNELİK OLMAYAN TIBBİ MÜDAHALELER 3.1.    ÖTENAZİ.................................................................................... 101

1. Genel Olarak.................................................................... 101
2. Ötenazi Türleri.................................................................. 103

1. Aktif/Pasif Ötanazi............................................... 103
2. İstemli/İstemsiz/İstemdışı Ötenazi......................... 105

1. Genel Olarak.................................................................... 107
2. Süre Esaslı İsteğe Bağlı Rahim Tahliyesi............................. 107
3. Çocuk Ve Takip Edecek Nesiller Açısından Ağır
   Maluliyet........................................................................... 108
4. Zorunluluk Hali................................................................. 108

1. Genel Olarak.................................................................... 109
2. Genetik Tıbbi Müdahaleler................................................ 110
3. Klonlama......................................................................... 111

1. Genel Olarak.................................................................... 113
2. Sağlararası Organ Nakli.................................................... 113

1. Uygun Bir Verinin Olması..................................... 114
2. Üstün Amaç........................................................ 115
3. Zararsızhk........................................................... 115
4. Sağlık Kuruluşuna İlişkin Şart............................... 116
5. Rıza.................................................................... 116

3.4.3.     Ölüden Yapılan Nakil....................................................... 117

1. Ölüm Hali............................................................ 117
2. Ölüden Organ ve Doku Naklinin Şartlar............... 118

1. Suni İlkah......................................................................... 119
2. Embriyo Nakli.................................................................. 120