Roma Hukukundan Günümüze KİŞİLİK HAKLARININ KORUNMASI ( INIURIA )

ÖNSÖZ

Hukuk düzeni, toplum hayatı içinde yaşayan insanların birbirleriy­le olan karşılıklı hak ve yükümlülüklerini belirlemektedir. İnsan, top­lum içinde öngörülen kurallara uymakla birlikte, kendi temel hak ve özgürlüklerine saygı duyulmasını da isteme hakkına sahiptir. Kişiliğe ait değerler, kişilik haklan başlığı altında düzenlenmiş ve çeşitli kanunlar ve uluslararası sözleşmeler içinde korumaya alınmış­tır. Kişilik haklarının gelişimi, tarih boyunca yere ve zamana göre farklı şekillerde olmuştur. Bu çalışmada, kişilik haklarının Roma Hu­kukundaki gelişimi günümüzle karşılaştırma yapılarak ele alınmış ve incelenmiştir. Bu eserin hazırlanmasında, bana katkı sağlayan Max-Planck-Institut für europâische Rechtsgeschichte ile DAAD'ye ve değerli çalışanlarına saygı ve şükranlarımı yolluyorum. Onların katkısı olma­dan bu çalışmayı tamamlayamazdım.

Bu çalışmayı hazırlamamda bana büyük destek veren, Max Planck Enstitüsü (Max-Planck-Institut für europâische Rechtsgeschichte)'nden, Prof Dr. Micheal Stolleis'a, Prof. Dr. Thomas Duve'ye, Carola Schurzmann'a, Monika Sommer'a ve tüm kütüphane çalışanlarına sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.

Çalışmalarımı yaparken yakın ilgisini ve yardımlarını gördüğüm Bonn Üniversitesi Hukuk Fakültesi Roma Hukuku ve Karşılaştırmalı Hukuk Enstitüsü (Institut für Römisches Recht und Vergleichende Rechtsgeschichte) Başkanı Prof. Dr. Martin Schermaier'e, önceki dönem başkanı Prof. Dr. Rolf Knütel'e, Enstitü kütüphanesinde, kay­naklara ulaşmamda yardımlarını esirgemeyen Karin Alperth ve Doris Gassen'a, aynı Enstitü'den meslektaşım, arkadaşım, Dr. Wolfranı Buchwitz'e yardımları ve yaptığımız faydalı akademik tar­tışmalar için, Bonn Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden arkadaşım, Alisa Vinçon'a Almanya Federal Mahkemesi Kararlarına ulaşmamı sağladığı için buradan teşekkürlerimi yolluyorum.

Bu eserin basılmasını sağlayan başta Y. Ziya Gülkök ve Muharrem Başer olmak üzere Yetkin Yayınlarına, yazım ve mizampaj işlemlerini gerçekleştiren Serap Özer Rol'e en içten teşekkürlerimi sunuyorum.

Bu çalışmayı hazırlarken, annem Av. Reyhan Güneş'in, babam Av. Mesut Güneş'in, teyzem Ayhan Tarhan'm, çocuklarımın, akra­ba ve arkadaşlarımın yardım ve desteklerine minnettarlığımı bir kez daha burada dile getirmek istiyorum.

Gösterdiği anlayış, sevgi ve verdiği katkı için son teşekkür de çok sevgili eşim Lutz'a...

Teşekkürler ...

Ankara, Şubat 2014

Doç. Dr. Seldağ GÜNEŞ PESCHKE

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ........................................................................................... 7

VORWORT..................................................................................... 9

KISALTMALAR.......................................................................... 15

GİRİŞ............................................................................................ 17

BİRİNCİ BÖLÜM

ROMA VE TÜRK HUKUKUNDA

GERÇEK KİŞİ KAVRAMI KİŞİLİĞİN BAŞLANGICI

I. KİŞİ KAVRAMI..................................................................... 19

A.  GENEL OLARAK.............................................................. 19

B.  GERÇEK KİŞİLER............................................................ 20

1.   Uluslararası Sözleşmelerde "Gerçek Kişiler"...................... 21

1. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi............................ 21
2. Temel Hak ve Özgürlükler Bildirisi.............................. 21
3. Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı................................ 22

2.  Roma hukukunda "Gerçek Kişi" Kavramı ve
"Persona" Teriminin Kullanılması....................................... 22

a)  Roma hukukunda "Gerçek Kişi" Kavramı ve

Gaius'un Kişi Tanımı................................................... 22

aa) Roma hukukunda "Gerçek Kişi" Kavramı.............. 22

bb) Gaius'un Kişi Tanımı............................................. 25

b)  Roma'da "Persona" Teriminin Kullanılması................... 28

II. KİŞİLER HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ....................... 30

A.  EŞİTLİK İLKESİ................................................................ 30

B.  ÖZGÜRLÜK İLKESİ......................................................... 30

C.  KİŞİLİĞİN KORUNMASI İLKESİ................................... 31 III. ROMA HUKUKUNDA ve TMK ÇERÇEVESİNDE

KİŞİLİĞİN BAŞLANGICI...................................................... 32

A. ROMA HUKUKUNDA KİŞİLİK KAVRAMI ve

HAK EHLİYETİNİN KAZANILMASI.............................. 32

1. Genel Olarak Kişilik Kavramı........................................... 32
2. Hak Ehliyetinin Kazanılması.............................................. 33

1. Status Libertatis.......................................................... 33
2. Status Civitatis............................................................ 34
3. Status Familiae............................................................ 34

3.  Hak Ehliyetinin Kaybı....................................................... 34

B. TMK ÇERÇEVESİNDE KİŞİLİK KAVRAMİ.................. 35

1.  Gerçek Kişilerde Kişiliğin Başlangıcı................................. 36

1. Doğumun Tamamlanması............................................. 37
2. Çocuğun Sağ Doğması................................................ 37
3. Ceninin Hukuki Durumu.............................................. 38

2.  Hak Ehliyetinin Kazanılması.............................................. 38

İKİNCİ BÖLÜM

ROMA VE TÜRK HUKUKUNDA INIURIA KAVRAMI, TARİHSEL GELİŞİMİ VE UNSURLARI

I. INIURIA KAVRAMI.............................................................. 41

A. "INIURIA" KELİMESİNİN TERMİNOLOJİK
KÖKENİ............................................................................ 41

B.  INIURIANIN TANIMI VE TARİHSEL GELİŞİMİ............ 44

1. Iniuria'mn Tanımı............................................................. 44
2. "Iniuria" Kavramının Tarihsel Gelişimi............................... 46

1. XII Levha Kanunlarında Iniuria.................................. 46
2. Inıurıanm Klasik Hukuk

Döneminden Sonraki Gelişimi...................................... 52 II. INİURİA'NIN HAKSIZ FİİLLER İÇİNDEKİ YERİ................ 53

A. ROMA'DA BORCU DOĞURAN KAYNAKLAR..... 53

B. HAKSIZ FİİL KAVRAMI................... 54

1. Genel Olarak................................................................... 54
2. Zararın Tazmini................................................................ 57
3. Ius Civile'nin Tanıdığı Haksız Fiiller................................... 60

                         ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ROMA VE TÜRK HUKUKUNDA KİŞİLİK HAKLARI KONUSU, NİTELİĞİ, KAPSAMI

I. KİŞİLİK HAKLARI................................................................ 63

A.  GENEL OLARAK.............................................................. 63

B.  KİŞİLİK HAKKININ NİTELİĞİ....................................... 63

C.  KİŞİLİK HAKKININ KONUSU....................................... 64

II. ROMA ve TÜRK HUKUKUNDAKİ

UYGULAMALARLA KİŞİLİK HAKKININ

KAPSAMI............................................................................... 65

.,  A. HAYAT, SAĞLIK ve VÜCUT TAMLIĞI                           67

B.  HAYAT ALANI - ÖZEL HAYATIN GİZLİLİĞİ............... 70

C.  ŞEREF ve HAYSİYET........................................................ 75

D.  AD....................................................................................... 80

E.  ÖZGÜRLÜK - HÜRRİYETTEN ZORLA

MAHRUM ETME............................................................... 82

F.  SIRLAR.............................................................................. 84

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

KİŞİLİĞİN KORUNMASI

I. KİŞİLİĞİN KORUNMASININ YOLLARI............................. 87

A.  GENEL OLARAK.............................................................. 87

B.  KİŞİLİĞİN HUKUKİ İŞLEMLE

SALDIRIYA KARŞI KORUNMASI................................. 89

C.  KİŞİLİĞİN SALDIRIYA KARŞI KORUNMASI.............. 90

1. Hukuka Aykırılık............................................................. 90
2. Hukuka Aykırılığı Ortadan Kaldıran Haller....................... 91

1. Kişilik Hakları Saldırıya Uğrayan Kişinin Rızası............ 91
2. Üstün Nitelikte Özel Yarar.......................................... 94
3. Üstün Nitelikte Kamu Yararı....................................... 95
4. Kanunun Verdiği Yetki................................................ 97