Kargo Gönderim Saatleri;
Kartlarına Taksit
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Osmanlı Mahkemeleri
Osmanlı Mahkemeleri
Ekrem Buğra EKİNCİ
Sayfa Sayısı
:
383
Kitap Ölçüleri
:
13x19 cm
Basım Yılı
:
2004
ISBN NO
:
9758825484
68,00
TL ÖNSÖZ Yıllar önce, ilkokul bitirme müsâmeresinde İbnürrefik Ahmed Nuri Sekizinci′nin Şer′iyye Mahkemeleri adlı piyesini oynamıştık. İki arsa arasına çekilmiş duvarın masrafının kime ait olacağına dair bir dâva, mübaşirin büyük gayretleri sayesinde tarafların baş-göz edilmesiyle tatlıya bağlanıyordu. Benim de bizzat rol aldığım bu piyes, meğerse yıllar sonra hukukçuluk mesleğini seçeceğimin, ve üstelik Osmanlı mahkemelerine dair de kitap kaleme alacağımın bir bakıma habercisiymiş. Günümüzde yaşadığımız problemlerin çoğunun temelleri birkaç yüzyıl öncesine dayanıyor. Tanzimat Fermanı, işte bu problemlerin çözümünde bir dönüm noktası. Bu fermanla açılan devir, belki de tarihimizin en önemli safhalarından birini teşkil ediyor. Bundan itibarendir ki o zamana kadar eşine rastlanmayan esaslı reformlara girişildi. Tanzimat devrinin işte bu hususiyeti, onu üzerinde en çok durulan ve hakkında belki de en çok kitap yazılan hâdise haline getirdi. Bu devirdeki en mühim reformlar belki de hukuk ve adliye alanında yapıldı. Osmanlı reformcuları hukuk hayatındaki sıkıntıların farkında ve bunun öncelikle mahkemeleri ıslah yoluyla aşılacağının şuurundaydı. Hal böyleyken dikkat çekicidir ki, bu konuda yazılmış pek fazla ilmî esere rastlanamıyor. Osmanlı adliyesinin klasik devri hakkında da durum bundan farklı değil. Tanzimat devrinden önce adliye nasıldı? Tanzimat devrinde hangi mahkemeler aynen devam etti, hangi mahkemeler kuruldu? Bunların üzerinde pek durulmuyor. Halbuki hukuk, bir cemiyet için ne kadar önemliyse, mahkemeler de hukukun varlığının neticesidir. Hukukun uygulanması gerektiğinde mahkemelere ihtiyaç vardır. Mahkemeler insanlar arasında hukuku tatbikle vazifeli otoritenin bir tezahürüdür. Yani mahkeme olmaksızın hukukun tatbiki bir şey ifade etmiyor. Mahkemelerin gelişimi de tam manâsıyla bir hukuk tarihi konusu. Ancak hukuk tarihi çalışmaları arasında bu konuyla ilgili birkaç makaleden başka bir esere rastlanmıyor; onlar da ne yazık ki kısıtlı bilgileri tekrar etmekten ileri geçemiyor. Bunun sebebi belki de hukuk reformu konusunun ülkemizde biraz mayınlı bir saha olmasından ileri geliyor. Belki de zülf-i yare dokunmak endişesi insanları bu sahadan uzak tutuyor. Halbuki günümüz adliyesi, Tanzimat devri adliyesinin bir bakıma devamından başka bir şey değil. Bugün karşılaşılan sorunların pek çoğunun arkasında bu devirde yaşananlar var. İşte hâlâ istinaf mahkemelere ihtiyaç duyulup duyulmadığı üzerinde konuşuluyor. Bu mahkemeler cumhuriyetten önce vardı. Neden konuldu? Nasıl işledi? Neden kaldırıldı? Bunlar, üzerinde durulması gereken konular. Sadece Türk adliyesi değil, bugün hemen hemen bütün Ortadoğu ülkelerinde Tanzimat devri Osmanlı adliye teşkilatı aynen yaşıyor. Bilhassa Ürdün, gördüğüm kadarıyla, adliye teşkilatı, Osmanlı adliyesine en çok benzeyen devlet. İşte bütün bu sebepler beni Tanzimat Devri Osmanlı Mahkemeleri üzerinde çalışmaya şevketti. İtiraf etmek gerekir ki bu, yorucu bir çalışmaydı. Ancak o nisbette de zevkliydi. Zira o zamana kadar bilinmeyen (ya da benim bilmediğim), üzerinde pek durulmayan bazı hususlar ortaya çıktı. Arşiv vesikaları, hatıratlar, kronikler, kanun metin ve şerhleri bu çalışmanın esas kaynaklarıydı. En büyük sıkıntılardan birisi de tarihî kelimelerin imlâsı meselesiydi. Kâdî, kâdiyül-asker, sadr-ı a′zâm gibi kullanmaktan kaçınamadığımız teknik kelimeleri aslına en yakın imlâ ile yazmanın doğru anlamaya yardımcı olduğunu düşünmekteyim. Bunun için bilhassa doğru anlaşılması ve iltibaslara mahal vermemek için bir takım eski kelimeleri eski imlâyla yazmak mecburiyetinde kaldım. Ancak maksad geniş bir kitleye ulaşmak olunca, ekseriyetle daha sade bir lisan ve imlâyı tercih ettim. Bu kitap nihayet benim elimden gelebilendir. Tenkid edilebilir, noksanları vardır. Nitekim "her bilenden, daha çok bir bilen vardır" sözü meşhurdur. İnsan hergiin yepyeni şeyler öğreniyor. Bundan dolayı, ilim dünyasında dün söylediği sözün altına bugün imzasını atabilme imtiyazına kimsenin sahip olmadığını düşünüyorum. Yine de kitabın bu sahada bir boşluk dolduracağını ümid ediyor, noksanlar için de okuyucuların engin müsamahasına sığınıyorum. Belki bu kitabın şevkiyle daha sonra Osmanlı mahkemelerinin klasik devrini kaleme almak müyesser olur. Umulur ki böylece iki kitap birbirini tamamlar. Bu kitabın hazırlanmasında ve basılmasında emeği geçen, yardımını gördüğüm herkese şükranlarımı sunmayı bir borç bilirim.* Doç. Dr. Ekrem Buğra Ekinci TAKDİM Osmanlı hukuk tarihinde Tanzimatın ilanıyla başlayan dönem önemli bir kırılma noktasıdır. Bu zamana gelinceye kadar gerek mahkemeler, gerekse uygulanan kurallar açısından İslam hukuku merkezli olma özelliğini sürdüren Osmanlı hukuku, bu tarihten itibaren gerek mahkemeler ve gerekse hazırlanan kanunlar bakımından bu özelliğinden önemli ölçüde ayrılmıştır. Tanzimat öncesi dönemde tek hakimli ve tek dereceli olan Osmanlı mahkemesi, yerini görev alanı büyük ölçüde daralmış bulunan şer′iyye mahkemeleriyle ve hukuk ve ceza dâvalarına bakan toplu hakimli nizamiye mahkemelerini, keza sonraları nizamiye mahkemeleri içinde bütünleşen toplu hakimli ticaret mahkemelerine bırakmıştır. Yine Tanzimat öncesi dönemde bir üst mahkeme niteliği olan Divan-ı Hümâyun′un bu alanlardaki yerini Divan-ı Ahkârn-ı Adliye, ŞÃ»râ-yı Devlet ve Meclis-i Tedkikat-ı Şer′iyye almıştır. Açıkça görülmektedir ki Tanzimat dönemi mahkemeler yapısı bakımından önemli bir istihale dönemidir. Ancak bu istihale döneminin millî ihtiyaçlarla ve dönemin imkanları göz önüne alınarak yapıldığını söylemek zordur. Bu köklü değişimde rol oynayan esas âmil Batı′nın kendi ticarî ve siyasî menfaatleri açısından uygun gördüğü şeklin Osmanlı devletine dayatılınasıdir. Ne yazık ki, döneme damgasını vuran Osmanlı bürokrasisi, böyle köklü bir değişimin doğuracağı hukukî problemleri, Osmanlı kimliğinde ve özgüven duygusunda yapacağı tahribatı dikkate almadan Batı′nin bütün telkinlerine kulak vermişlerdir. Osmanlı modernleşmesinin aldığı şekli ve bugüne yansımalarını anlayabilmek için Tanzimat dönemi hu- kuk hareketlerini iyi bilmek gerekir. Dönemin bilinmesi sadece Türk hukuk tarihi bakımından değil, genel olarak İslâm hukuk tarihi bakımından da önem taşımaktadır. Zira Osmanlı devletinde görülen değişiklikler şu veya bu şekilde diğer İslâm ülkelerinde de gözlemlenmektedir. İşte elinizde bulunan bu kitap döneme ışık tutmakta, Tanzimat sonrasının adlî yapısını ve geçirdiği değişimleri bir bütün olarak ele almaktadır. Tanzimat, I. Meşrutiyet ve II. Meşrutiyet dönemlerinde kurulan, şekil değiştiren mahkemeleri teker teker inceleyen Doç. Dr. Ekrem Buğra Ekinci hem arşiv belgelerini hem konu ile ilgili diğer birinci el kaynakları tam bir liyâkatla kullanmış, bu alanda yapılmış araştırmaları titizlikle gözden geçirmiştir. Zengin bibliyografyası ve bunları etkinlikle kullanması çalışmanın nasıl bir emek mahsulü olduğunu gözler önüne sermektedir. Dr. Ekinci′nin bugüne kadar sergilediği ilmî performans gelecekte ortaya koyacağı hukuk tarihi çalışmaları için bize büyük ümit vermektedir. Sizleri daha fazla kitaptan alıkoymak istemiyor ve onunla başbaşa bırakıyorum efendim. Prof. Dr. Mehmed Akif AYDIN İÇİNDEKİLER TAKDİM 13 ÖNSÖZ 15 GİRİŞ I KONUNUN TAKDİMİ 19 II. KLASİK DEVİRDE MAHKEMELER 23 BİRİNCİ BÖLÜM TANZİMAT SONRASI ADLİYE REFORMLARININ SEBEPLERİ, MEŞRULUK TEMELLERİ VE MODEL ALINAN SİSTEM I. ADLİYE REFORMLARININ SEBEPLERİ 27 1. Dış Baskılar 28 2. Hukukî Sebepler 41 3. Islahata Duyulan İhtiyaç 43 4. Merkezî Otoriteyi Güçlendirme Eğilimi 46 5. Ticarî Gelişmeler 49 II. ADLİYE REFORMLARINDA İZLENEN MODEL 1. Neden Avrupa? Neden Fransa? 51 2. Seçim İsabetli miydi? 61 3. Fransız Adliyesi 63 A. Eski Rejim Devri 63 B. Büyük İhtilâl Devri 71 C. Napoleon Devri 75 III. ADLİYE REFORMLARININ MEŞRULUK TEMELLERİ 80 1. Ticaret Meclisleri ve Tahkim 85 2. Fetva İle Kazanın Birleşmesi 86 3. İki Ayrı Mahkeme 87 4. İstinaf ve Temyiz Mahkemeleri 92 5. Toplu Hâkim 94 6. Gayrimüslim Hâkim ve ŞÃ¢hidler 94 İKİNCİ BÖLÜM İlk Adlî Reform: KARMA MAHKEMELER I. TİCARET MECLİSLERİ 1. Klasik Devir 97 2. Tanzimat′ın İlk Zamanlan 100 II. TİCARET MAHKEMELERİ 1. Ticaret Mahkemelerinin Kuruluşu 105 2. Ticaret Mahkemesinin Hükümlerine İtiraz 107 3. Taşra Teşkilâtı 109 4. İstanbul Ticaret Mahkemesi 110 5. Ticaret Mahkemelerindeki Üyeler 112 6. Ticaret Mahkemelerinde Tercüman 115 7. Karma Ticaret Mahkemelerinin Sonu 116 III. KARMA CEZA MAHKEMELERİ 118 1. Aynı Tâbiyetteki Ecnebiler Arasında 118 2. Ayrı Tâbiyetteki Ecnebiler Arasında 118 3. Osmanlı Teb′ası İle Ecnebiler Arasında 120 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM NİZAMİYE MAHKEMELERİ I. TANZİMAT′IN İLK DEVRESİ (1840-1856) 125 1. Taşra Meclisleri 126 A. 1840-1842 Devresi 126 B. 1842-1849 Devresi 132 C. 1849 Düzenlemeleri 133 D. Taşra Meclislerinin Hükümleri 136 2. Adliye İle İdarenin Ayrılışına Doğru: Tahkik Meclisleri 138 3. Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye ′. 142 A. Kuruluş ve Tarihçe 142 B. Meclis-i Vâlâ Teşkilâtı 145 C. Meclis-i Vâlâ′nın işleyişi 147 D. Mahkeme Olarak Meclis-i Vâlâ 151 E. Meclis-i Vâlâ ve Meclis-i Ãli-yi Umumî 157 F. Meclis-i Vâlâ ve Padişah 157 II. TANZİMAT′IN İKİNCİ DEVRESİ (1856-1876) 159 1. Adliye İle İdarenin Birbirinden Ayrılışı: Vilâyet Nizâmnâmesi 161 A. Vilâyet Nizâmnâmesi′ne Giden Yol: Lübnan Reformları 161 B. Vilâyet Nizâmnâmesi ve Yeni Yargı Teşkilâtı 163 a. Sulh Meclisleri 164 b. Kaza Mahkemeleri 165 c. Sancak Mahkemeleri 165 d. Vilâyet Mahkemeleri 166 e. Üyelerin Seçimi 168 C. Vilâyet Nizâmnâmesi ′nin Adlî Özellikleri 172 2. Girit Reformları ve Divan-ı Ahkâm-ı Adliye 174 A. Girit Reformları 174 B. Divaıı-ı Ahkâm-ı Adliye 178 C. Adlive Nezâreti′nin Kuruluşu 184 3. İstanbul Mahkemeleri Reformu , 185 A. 1870 Tarihli Düzenleme 185 B. 1871 Tarihli Düzenleme 187 4. 1872- 1879 Arası Nizamiye Mahkemeleri 189 III. BİRİNCİ MEŞRUTİYET DEVRİ 191 1. Cevdet Paşa ve Adliyede Düalite 193 2. Adliye ve Mezâhib Nezâreti′nin Kuruluşu 202 3. Yeni Nizamî Mahkemeler Teşkilâtı 203 A. Sulh Mercileri 204 B. Bidayet Mahkemeleri 205 a. Kaza Bidayet Mahkemeleri 205 aa. Kuruluşu 205 bb. Görevleri 206 b. Liva Bidayet Mahkemeleri 208 c. Vilâyet Bidayet Mahkemeleri 209 C. İstinaf Mahkemeleri 210 a. Kuruluşu 210 b. Görevleri 210 D. Temyiz Mahkemesi 213 a. Teşkilât 213 b. Mahkeme-i Temyiz Hâkimleri 217 c. Mahkeme-i Temyiz′in Sonu 217 4. Nizamiye Mahkemelerindeki Görevliler 218 A. Toplu Hâkim Sistemi 218 B. Hâkim Olabilme Şartlan 221 C. Hâkimlerin Tâyin Usulü 221 D. Hâkimlerin Öğrenimi 225 E. Gayrimüslim Azınlık Üyeleri 227 F. Hâkimlerin Teftişi 228 G. Müddeî-vi Umumîler (Savcılar) 228 H. Heyet-i İthamiyye 230 /. Mııkavelât Muharrirleri (Noterler) 231 J.Avukatlar (Dâva Vekilleri, Muhâınîler) 232 5. Teşkilât Kanununun Yürürlüğü 233 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ŞER′İYYE MAHKEMELERİ I. TANZİMAT′IN ÃLÃNI SIRALARINDA 237 1. Şeyhülislâmlığa Yargı Görevi Verilmesi 237 2. Kadıların Yetkilerinin Daraltılması 240 3. Kadılarla İlgili Diğer Düzenlemeler 241 4. Çavuşbaşılık′tan Divan-ı Deâvi Nezâreti′ne 245 5. Huzur Murafaaları 246 6. Tanzimat′ın îlânı Sırasında Diğer Özel Mahkemeler 249 II. TANZİMAT′IN ÃLÃNINDAN SONRA 251 1. Kadılarla İlgili Reformlar 256 2. Şer′î Mahkemelerin Görevleri 267 3. Şer′iyye Mahkemelerine Kararlarına Karşı Kanun Yolu Mercilerinin Kurulması 270 A. Meclis-i Tedkikat-ı Şer′iyye′nin Kurulması 270 B. Fetvahane 272 4. Şer′î Mahkemelerde Kanun Yolları 273 « III. İKİNCİ MEŞRUTİYETTEN SONRA 277 1. 1331/1913 tarihli Hükkâm-ı Şer′ ve Memurîn-i Şer′iyye Kanun-ı Muvakkati 277 A. Şer′iyye Mahkemelerinin Bulunduğu Yerler 280 B. Kadıların Rütbeleri 281 C. Kadılarda Aranan Nitelikler 281 D. Kadıların Azledilememesi 282 E. Kadıların Terfii 283 F. Kadıların Sorumluluğu ′. 283 G. Kadıların Yardımcıları 285 a. Müftüler 285 b. Mahkeme Kâtipleri 285 c. Nahiye Naipleri 285 H. Encüınen-i İntihab 286 2. Şer′iyye Mahkemelerinin Adliye Nezâreti′ne Bağlanması 286 3. Şer′iyye Mahkemelerinin Tekrar MeşÃ®hat′e Bağlanması 295 4. Şer′iyye Mahkemelerinin Kaldırılması 297 BESİNCİ BÖLÜM İMTİYAZLI VİLÃYETLERDEKİ REFORMLAR 1. Mısır 299 A. Karma Mahkemeler 300 B. Nizâmı Mahkemeler 303 C. Şer′î Mahkemeler 304 2. Sudan 306 3. Trablusgarb 307 4. Şarkî Rumeli 307 5. Yemen 309 ALTINCI BÖLÜM ÖZEL MAHKEMELER I. CEMAAT MAHKEMELERİ 313 1. Millet Sistemi 313 A. Rum Cemaati 315 B. Ermeni Cemaati 319 C. Musevî Cemaati 320 D. Katolik ve Latin Cemaati 321 E. Katolik Ermem Cemaati 321 E. Protestan Cemaati 323 2. Cemaat Mahkemelerinin Hükümleri 323 3. Cemaat Mahkemelerinin Sonu ,. 327 II. KONSOLOSLUK MAHKEMELERİ 328 III. İDARE MAHKEMELERİ 329 1. Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye Devri 329 2. Taşra İdare Mahkemeleri 331 3. ŞÃ»râ-yı Devlet 333 IV. ASKERà MAHKEMELER 338 1. Klasik Dönem 338 2. Tanzimat′ın İlk Devresi 339 A. 1253/1838 Tarihli Kanun Devri 339 B. 1286/1870 Tarihli Kanun Devri 341 3. II. Meşrutiyet′ten Sonra 345 A. 1332/1914 Tarihli Kanun Devri 345 B. 1334/1916 Tarihli Kanun Devri 345 4. Son Devir 346 ÖZET VESONSÖZ 349 KAYNAKÇA 359 İNDEKS 374
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı