İPOTEKTE SIRA SİSTEMİ ve BOŞ DERECEYE İLERLEME

Giriş

Eski çağlardan bu yana toplumlardaki hukukî ilişkilerin çoğunluğunu alacak-borç ilişkisi oluşturmuştur. Başta satım sözleşmesi olmak üzere taraf­lar arasında girişilen pek çok hukukî işlem, aynı zamanda hukuk düzenlerine de birçok tecrübe kazandırmıştır. Alacaklıların, alacaklarına tam olarak ve süratli biçimde kavuşmak istemeleri, zaman içerisinde farklı kurumların ortaya çıkmasına sebebiyet vermiştir. İhtiyaçları takiben hukuk düzenlerince öngörülen bu kurumların başında, "teminat" gelmektedir. Teminatlar da zaman içerisinde gelişerek çeşitlenmiş; şahsî ve aynî teminat olarak ayrıma tabi tutulmuştur.

Modern hukuk düzenleri, yalnızca taşınır ve taşınmazlar üzerinde değil, bunun yanında alacaklar ve sair haklar üzerinde de rehin tesisine imkân tanımış­tır. Benzer şekilde aynî teminatlar içerisinde yer alan taşınmaz rehni de, birçok dönüşüme uğrayarak bugünkü halini almıştır. Bu çerçevede ipotek seçeneğinin yanında ipotekli borç senedi ve irat senedi yoluyla kıymetli evrak üzerinden de taşınmazların rehnedilebilmesine imkân tanınmıştır. Bununla birlikte günlük yaşamda daha bilinir olması, daha kolay ve etkili koruma sağladığı inancı ve insanların alışkanlıklarının bu yönde devam etmesi, taşınmaz rehninde en çok ipoteğin tercih edilmesi sonucunu doğurmuştur.

  İpoteklerin sıralanmasında Türk Hukuku'nca benimsenen sistem, aynı za­manda bir takım istisnaları da bünyesinde barındırmaktadır. Sistem içerisinde "ilerleme hakkı" olarak tanımlanabilecek bazı haller öngörülmüş ve bunlara ilişkin hükümler sevk edilmiştir. TMK md.871/III'te, eşya hukuku ile borçlar hukukunun kesiştiği bir nokta olan, boş dereceye ilerleme sözleşmesine deği­nilmiştir. Bu sözleşme uyarınca, ipotekli alacaklının ilerlemesi suretiyle taşın­maz üzerindeki mevcut ipotek tablosunun ve buna dair sıralamanın değişmesi mümkün hale getirilmiştir.  

Bu çalışmada ipoteklerin sıra sistemine dair hükümler, Türk Hukuku'nda düzenlenen sabit dereceler sisteminin istisnalarını oluşturan haller ve boş dere­ceye ilerleme sözleşmesi konu edilecektir.

Önsöz

  Çalışma, Türk Hukukıf nda çok fazla incelenmemiş ve pek değinilmemiş bir konu olan boş dereceye ilerleme kavramı ve hükümlerini analiz etme fikrinden yola çıkılarak oluşturulmuş bir yüksek lisans tezi olup; tez, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens­titüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Programı çerçevesinde Prof. Dr. Gülçin Elçin Grassinger, Doç. Dr. Azra Arkan Serim ve Yard. Doç. Dr. Aslı Makaracı'nın bulunduğu jüri tarafından oy birliğiyle başarılı bulunmuştur.   Temel eşya hukuku kitaplarında bir elin parmaklarını geçmeyecek sayfa sayısın­da ve genellikle aynı noktalara temas eden kısımlardan ibaret açıklamalar ile bazı münhasır makaleler dışında hakkında kaynakça bulunmayan; dolayısıyla detaylı ince-lemeyekonu olmamış ve bu anlamda birçok kör nokta barındıran boş dereceye iler­leme hakkının ve paralelinde yer alan boş dereceye ilerleme sözleşmenin ele alınması düşünülmüştür. Bu niyetle çıkılan araştırma yolculuğunda, konunun etraflıca değer­lendirilmesinin gerekliliği ve bağlantılı hususlar izah edilmeden ana konuya geçilme­sinin okuyucu bakımından faydalı olmayacağının anlaşılması karşısında çalışma, ipotekler arasında sıralanma başlığından bu yana açıklanarak irdelenmiştir. Bunun yanında ilgili hususlarda açıklayıcı ve güncel Yargıtay kararları eklenmiş; bu suretle konuların, uygulamaya yönelik izdüşümleri de okuyucuya yansıtılmaya çalışılarak teori ile pratik koordinasyonu sağlanmıştır.   Seçtiğim bu konuya destek verip beni bu çalışmaya yönlendiren, her aşamasında yaptığı katkılarla çalışmanın gelişmesini ve eksik kısımların kapanmasını sağlayan pek saygıdeğer danışman hocam Prof. Dr. Gülçin Elçin Grassinger'e teşekkürü bir borç bilirim.  

Bu süreçte bana maddi-manevi destek olan ve motivasyonumu artıran aileme gö­nülden teşekkürlerimi sunarım. Yine çalışmanın tamamlanması adına akşamları ve tatil günlerinde ondan çaldığım vakitleri hiç sorun etmeksizin bana desteğim esirgemeyen eşin/Belkıs Kılınç Olgaç'a çok teşekkür ederim.

Çalışmanın hazırlanması esnasında gerek yaptığımız uzun hukukî sohbetler ve gö­rüş alışverişleri marifetiyle ve gerekse de orijinal fikirleriyle çalışmanın ikâme edilme­sinde ciddi katkısı bulunan arkadaşım ve kıymetli meslektaşım Cumhuriyet Savcısı Ferhat Koyuncu'ya da çok teşekkür ederim.

Çalışmanın, başta tüm ilgilenenler olmak üzere Türk Hukuk camiasına faydalı ol­ması dileğiyle...
 

İçindekiler

Önsöz............................................................................................................................................. 5

Kısaltmalar Listesi................................................................................................................. 11

Giriş.............................................................................................................................................. 13

Birinci Bölüm İPOTEKTE SIRA SİSTEMİ

1.1.GENEL OLARAK...................................................................................................................... 15

1.2.SIRA SİSTEMİNE YÖNELİK YAKLAŞIMLAR.................................................................. 22

1.2.1.İlerleme Sistemi.............................................................................................................. 22

1.2.1.1,Sistemin Temel Özellikleri..................................................................................... 22

1.2.1.2.Sisteme Getirilen Eleştiriler ve Değerlendirme........................................................ 26

1.2.2.Sabit Dereceler Sistemi.......................................................................................... 31

1.2.2.1.Sistemin Temel Özellikleri..................................................................................... 31

1.2.2.2.Sisteme Getirilen Eleştiriler ve Değerlendirme........................................................ 33

1.3.SİSTEMLERİN ORTAK DEĞERLENDİRMESİ.................................................................. 35

İkinci Bölüm TÜRK HUKUKUNDA DÜZENLENEN SİSTEM

2.1.GENEL OLARAK....................................................................................................................... 37

2.2.SİSTEME İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR......................................................................... 39

2.2.1.Derece............................................................................................................................ 39

2.2.2.Sıra.................................................................................................................................. 41

2.2.3.Alt Derece................................................................................................................... 44

2.2.4.Boş Derece..................................................................................................................... 44

2.2.5.Saklı Derece.................................................................................................................... 46

2.3.SİSTEME İLİŞKİN İLKE VE ESASLAR.............................................................................. 50 2AKANUNÎ İPOTEKLER BAKIMINDAN DURUM.................................................................... 75

2.4.1.Genel Olarak.................................................................................................................... 75

2.4.2.Tescile Tâbi Kanunî ipotekler Bakımından.......................................................... 76

2.4.3.Tescile Tabi Olmayan Kanuni İpotekler Bakımından........................................ 93

Üçüncü Bölüm

TÜRK HUKUKUNDA SABİT DERECELER SİSTEMİNİN İSTİSNALARI (İLERLEME HAKKI) 3.1.GENEL OLARAK..................................................................................................................... 101 3.2.KANUNDAN KAYNAKLANAN İLERLEME HAKKI.......................................................... 102

3.2.1 .Paraya Çevirme Esnasında İlerleme (TMK md. 872)....................................................... 102

3.2.2.Arazi İyileştirmesi Nedeniyle Kurulan İpoteğin Sona Ermesi Sonucu İlerleme

(TMK md.877-878)................................................................................................. 129

3.3.SÖZLEŞMEDEN KAYNAKLANAN İLERLEME HAKKI (TMK MD.871)........................ 132

Dördüncü Bölüm BOŞ DERECEYE İLERLEME SÖZLEŞMESİ

4.1.SÖZLEŞMENİN HUKUKÎ NİTELİĞİ.................................................................................. 135

4.2.SÖZLEŞMENİN KURULMASI.......................................................................................... 152

4.2.1.Sözleşmenin Şekli........................................................................................................ 152

4.2.2.Sözleşme İçin Aranan Ehliyet...................................................................................... 156

4.2.2.1.Ehliyete İlişkin Genel Açıklamalar..................................................................... 156

4.2.2.1.1.Tam Ehliyetliler.................................................................................. 156

4.2.2.1.2.Sınırh Ehliyetliler................................................................................ 157

4.2.2.1.3.Sınırh Ehliyetsizler............................................................................ 159

4.2.2.1.4.Tam Ehliyetsizler.............................................................................. 162

4.2.2.2.Aile Konutu Bakımından Ehliyet........................................................................ 163

4.2.2.3.Yabancı Uyruklu Kişiler Bakımından Ehliyet..................................................... 186

4.2.2.4.Paylı Mülkiyet Bakımından Ehliyet..................................................................... 189

4.3.SÖZLEŞMEDEN DOĞAN HAK VE BORÇLAR........................................................................... 195

4.4.İLERLEME HAKKININ ŞERHİ........................................................................................... 196

4.4.1.Şerhin Şartları............................................................................................................. 196

4.4.1.1.Hukukî Sebep................................................................................................... 197

4.4.1.2.Şerh Anlaşması............................................................................................... 198

4.4.1.3.Talep................................................................................................................ 199

4.4.2.Şerhin Terkini.............................................................................................................. 201

4.5.SÖZLEŞMENİN HÜKÜMLERİ....................................................................................... 203

4.5.1.Taraflar Arasındaki Hükümler...................................................................................... 203

4.5.2.Üçüncü Kişilere Karşı Hükümler.................................................................................. 207

4.5.2.1.Şerh Verilmemesi Durumunda......................................................................... 207

4.5.2.2.Şerh Verilmesi Durumunda............................................................................. 210