ÖNSÖZ
Engelli hakları kitabı, Sosyal Güvenlik Kurumu Primsiz Ödemeler Genel Müdürlüğünde, Kurumsal Gelişim ve Ortak Veri Tabanı Daire Başkanı olduğum dönemde geliştirdiğim pek çok projeden birisinin sonucunda çıktı.
Maliyeci kimliğimle, sosyal yardım sistemlerinin mevzuat alt yapısının tasarlanması amacıyla görevlendirildiğim Primsiz Ödemeler Genel Müdürlüğünde, sosyal yardım ve hizmetler, yaşlılık, dezavantajlı gruplar ve pek tabi engellilerle ilgili devasa bir dünyaya giriş yaptım. Konuyla ilgili pek çok çalışma yapılmış olmasına karşın literatürdeki dağınıklık, pek çok tekrar niteliğinde ki çalışma ve indeks eksikliği dikkatimi çekti. Derli toplu olmayan bu çalışmalar rahatsızlık boyutuna ulaşınca bir mevzuat analizi yapmaya başladım.
Bu mevzuat toparlama çalışmaları sırasında, ülkemizde pek çok hukuki düzenleme ile kırılgan ve dezavantajlı gruplara çeşitli haklar tanınmasına karşın, bu hakların görevli kurumlar ya da sivil toplum kuruluşlarınca derli toplu bir şekilde bir araya getirilmediği için, hak sahiplerinin kendilerine tanınan bu haklardan yararlanamadığını ve bu haklardan haberdar olmadığını büyük bir üzüntüyle tespit ettim.
Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de engelli bireyler toplumun önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Son rakamlar, ülkemizde 10 milyona yakın engelli vatandaşımız olduğunu göstermektedir. Bu da demektir ki; Türkiye’de yaklaşık her 8 kişiden biri kısıtlayıcı en az bir engelliliğe sahiptir. Toplumun, böylesi yüksek bir oranda içinde barındırdığı bu bireylerimiz de, elbette, tüm diğer bireylerle eşit haklara sahip olmalıdırlar.
Engelli meselesi, sadece bir sağduyu değil, aynı zamanda bir hak ve adalet meselesidir. Engelli insanlarımız da, eşit muamele, itibar, yaşamlarını bağımsız idame ettirme ve toplumun bir parçası olma gibi haklara sahip olmalıdırlar. Bizim üzerimize düşen görev ise, engelli vatandaşlarımıza bu haklarından faydalanmaları için imkân ve fırsatlar sağlamak olmalıdır.
Bu kitapta, sıklıkla bahsedileceği gibi, Anayasamızda tanımlanan sosyal hukuk devletinin gereği olarak dezavantajlı gruplara tanınan imkânlar bir haktır bir lütuf değildir. Bu çerçevede bir hakkın kullanımı aslında başvuruyu gerektirmeksizin doğrudan ilgililerine yapılmalıdır. Ancak bugüne değin gerekli bilgi sistemleri kurulamadığı için hakların kullanımı başvuru esasına göre yürütülmekte ve haberdar ya da muktedir olmadığı için başvuruda bulunmayan pek çok hak sahibi bu haklardan yararlanamamaktadır.
Özetle elinizdeki bu çalışma, kamuda yürüttüğüm bürokratik hayatımda yukarıda anılan tespitlerimin verdiği hüzünle engelli vatandaşlarımıza olan bir görev duygusuyla kaleme alındı. Umarım bir engellinin bir ilave hakkı kullanmasına vesile olur.
Bu çalışma ile adım attığım sosyal yaşam alanındaki akademik çalışmalarımı artırarak sürdürme kararlılığındayım. Amacım insanlığa daha fazla faydalı olmaktır.
Bu çalışma, pek çok emekle engelli haklarını toplayan Sosyal Güvenlik Kurumunda uzman sayın Alp Acar Kızılkuş’un emekleri ile bu hale geldi. Kendisi olmasa bu çalışmada olmazdı. Kendisine şükranlarımı sunuyorum. Dr. Melek İpek, düşünsel anlamda bu çalışmaya çok katkı verdi kendisine teşekkür ediyorum. Ülkemizde yoksulluk, engellilik, kırılganlık kavramları konuşulduğunda bir duayen olan SGK Başkanı dostum sayın Yadigar GÖKALP’e bu çalışmanın vücuda getirilmesinde verdiği bürokratik destek için teşekkür ediyorum.
Elbette eşim sayın Selma Karaarslan ve Kızım Zeynep Naz Karaarslan’a herşeyden önce kendilerinden esirgediğim zaman adına teşekkür ediyorum.
Erkan Karaarslan
İÇİNDEKİLER
Önsöz iii
A)
BÖLÜM ENGELLİ KAVRAMI
1 GENEL OLARAK ENGELLİLİK 3
2 ENGELLİLİK ÇEŞİTLERİ 3
2 Ortopedik Engelli 3
2 Görme Engelli 3
2 İşitme Engelli 3
2 Dil ve Konuşma Engelli 3
2 Zihinsel Engelli 4
2 Süreğen Hastalık 4
2 Zedelenme-Sapma 4
2 Yetersizlik 4
3 ENGELLİLİK NEDENLERİ 4
4 TÜRKİYE'DE ENGELLİLİK 4
B)
BÖLÜM HAKLAR ARASINDA ENGELLİLİK
1 SAĞLIK 9
1 Engelliliğin önlenmesi 9
1 Tıbbi Rehabilitasyon 10
1 Engelliliğin Tespiti ve Ölçülmesi 11
2 EĞİTİM 11
2 Özel Eğitim 11
2 Mesleki Eğitim 12
2 Engelli Bireye Sahip Ailelerin Eğitimi 13
3 İSTİHDAM 14
3 Mesleki Rehabilitasyon 15
4 SOSYAL HAKLAR VE HİZMETLER 16
4 Engelli Aylığı 16
4 Muhtaç Aylığı 17
4 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları 18
4 Diğer Yardımlar 18
4 Yeşil Kart 18
4.6- Engelli Vatandaşların Sosyal Sigorta Hakları 19
A)
Engellilerin Erken Emeklilik veya Malûlen Emeklilik Hakları 19
B)
Engelli çocuğu olan annelere erken emeklilik hakkı 26
1
Vergi İstisnaları ve İndirimleri 26
1
Sakatlık indirimi - Gelir Vergisi Kanunu 27
1
Gümrük vergisinden muafiyet ve istisna-Gümrük Kanunu 28
1
KDV İstisnaları - Katma Değer Vergisi Kanunu 31
1
Motorlu Taşıtlar Vergisinden Muafiyet - Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu 32
1
Özel Tüketim Vergisinden Muafiyet - Özel Tüketim Vergisi Kanunu 32
1
Konut Vergisi Muafiyeti: 38
2
BAKIM HİZMETLERİ 38
2
Özel huzurevleri ve yaşlı bakım merkezlerinde bakım hizmeti verilmesi 40
2
Bakım hizmetinin vasi tarafından verilmesi 41
3
KONUŞAN KİTAPLIK 41
4
FİZİKSEL DÜZENLEMELER 41
3. BÖLÜM TASNİF EDİLMİŞ ENGELLİ HAKLARI
TABLO 1: TÜM ENGttthHAKLARI 45
TABLO 2: SAĞLIK İLE İLGİLİ ENGELLİ HAKLARI 151
TABLO 3: VERGİ İLE İLGİLİ ENGELLİ HAKLARI 164
TABLO 4: GELİR DESTEĞİ NİTELİĞİNDEKİ ENGELLİ HAKLARI 167
TABLO 5: İSTİHDAM İLE İLGİLİ ENGELLİ HAKLARI 186
TABLO 6: HUKUKİ HAKLAR NİTELİĞİNDEKİ ENGELLİ HAKLARI 201
TABLO 7: EĞİTİM VE REHABİLİTASYON İLE İLGİLİ ENGELLİ HAKLARI 215
TABLO 8: SEYAHAT VE ULAŞIM İLE İLGİLİ ENGELLİ HAKLARI 251
TABLO 9: ENGELLİLERLE İLGİLİ STANDARTLAR 254
TABLO 10: DİĞER HAKLAR 258
4. BÖLÜM ENGELLİLERE YÖNELİK MEVZUAT
ENGELLİLERİN HAKLARINA İLİŞKİN SÖZLEŞME 263
ENGELLİLER HAKKINDA KANUN 290
BİRİNCİ BÖLÜM 290
Amaç, Kapsam, Tanımlar ve Genel Esaslar 290
Amaç 290
Kapsam 290
Tanımlar 290
Genel esaslar 291
İKİNCİ BÖLÜM 291
Sınıflandırma, Bakım, Rehabilitasyon, İstihdam, Eğitim, İşve Meslek Analizi. 291
Sınıflandırma 291
Bakım 292
Ruhsatlandırma 292
Hizmet sunumu 292
Bakım çeşitleri 292
Rehabilitasyon 292
Erken tanı ve koruyucu hizmetler 292
İş ve meslek analizi 293
Meslekî rehabilitasyon 293
İstihdam 293
Eğitim ve öğretim 294
Eğitsel değerlendirme 294
Mevcut belgelerin geçerliliği 298
Yürürlük 298
Yürütme 298
A) HAKKIN ADI: SAKATLARDAN BAZILARININ CEZALARININ CUMHURBAŞKANI TARAFINDAN HAFİFLETİLMESİ VEYA KALDIRILMASI HAKKI 300
ANAYASANIN 104.Maddesi 300
B) HAKKIN ADI: DEVLET MEMURLUĞUNA ALINMA 302
657 sayılı yasanın 50. ve 53.Maddeleri 302
1 HAKKIN ADI: İŞVERENLERİN ENGELLİ İŞÇİ ÇALIŞTIRMA ZORUNLULUĞU 303
4857 sayılı yasanın 30.Maddesi 303
2 HAKKIN ADI: ENGELLİLERE AİT TEK MESKENE BİNA/KONUT VERGİSİ MUAFİYETİ GETİRİLMESİ 305
1319 sayılı yasanın 8.Maddesi 305
A) HAKKIN ADI: ENGELLİ AYLIĞI ALMA HAKKI 306
2022 sayılı yasa 306
B) HAKKIN ADI: MUHTAÇ ENGELLİLERE BAKIM HİZMETİ VERİLMESİ 311
2828 sayılı yasanın EK 7.Maddesi 311
C) HAKKIN ADI: TOPLU TAŞIMA HİZMETLERİNDE MALÛLLERE İNDİRİM YAPILMASI 312
4736 sayılı yasanın l.Maddesi 312
8 HAKKIN ADI: SAKATLIK SEBEBİYLE VERİLEN TAZMİNATLAR İLE YAPILAN
YARDIMLARIN VERGİDEN MUAF OLMASI 315
193 sayılı yasanın 25.Maddesi 315
1 HAKKIN ADI: SAKATLIK İNDİRİMİ 316
193 sayılı yasanın 31.Maddesi ile 89.Maddesi 316
2 HAKKIN ADI: GÜMRÜK VERGİLERİNDEN MUAFİYET VE İSTİSNA 320
4458 sayılı yasanın 167.Maddesi 320
3 HAKKIN ADI: ENGELLİ SÜRÜCÜ BELGESİ VERİLMESİ, PARK ETME YASAĞI İLE ÖZÜRLÜLERE SAĞLANAN DİĞER HAKLAR 323
2918 sayılı yasanın 38.Maddesi, 61.Maddesi ile 77.Maddesi 323
4 HAKKIN ADI: İHTİYAÇ DUYULMASI HALİNDE GAYRİMENKUL ÜZERİNDE TADİLAT YAPILABİLMESİ 325
634 sayılı yasanın 42.Maddesi 325
5 HAKKIN ADI: KDV İSTİSNALARI 326
3065 sayılı yasanın 17.Maddesi 326
6 HAKKIN ADI: ÖZÜRLÜ BİREYLERİN EĞİTİM GİDERLERİNİN BİR KISMININ DEVLETÇE KARŞILANMASI 331
3797 sayılı yasanın EK 3.Maddesi 331
7 HAKKIN ADI: MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİNDEN MUAFİYET 332
197 sayılı yasanın 4.Maddesi 332
8