Kargo Gönderim Saatleri;
Kartlarına Taksit
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Basın Suçlarında Ceza Sorumluluğu
Basın Suçlarında Ceza Sorumluluğu
Çetin ÖZEK
Sayfa Sayısı
:
440
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
1972
320,00
TL
G İ RİŞ
Basın Kanunumuzun 16. maddesi, bilindiği gibi, basın suçların¬da ve basın yoluyla işlenilen suçlarda (1) sorumluluk sistemini dü¬zenlemiş bulunmaktadır. Bu suçlardan doğan sorumluluğu, «mev¬kut» ve «gayrımevkut» neşriyat için ayrı ayrı düzenlemiş bulunan 16. madde, ana çizgileri itibariyle italyan Ceza Kanununun 57. mad¬desinin eski şekline dayanmaktadır. İtalyan Ceza Kanununun 57. maddesi ise, İtalyan doktrin ve uygulamasında üzerinde en çok tar¬tışılan, 1958 yılında bu tartışmaların ışığında değiştirilen ve fakat üzerindeki tartışmaların yine de tükenemedigi bir madde olarak görülmektedir. Tartışılan bu konular, 57. madde bizim 16. maddeyle büyük bir paralellik içinde olduğu halde, bizde geniş ölçüde ele alı¬narak tartışılmış değildir. Bir ölçüde teorik bir nitelik taşısa bile, bu tartışılan konular, uygulama açısından da önem taşımaktadır. Basm Kanununun 16. maddesinin getirdiği hükümlerin teknik yo¬rumu ve açıklaması üzerinde durulmuş ve fakat pek az bir istisna dışında, getirilen bu hükümlerin hukuki mahiyetinin ne olduğu ve bu mahiyetin yorumuna dayanarak doğan sonuçların ne olabileceği tartışılmamıştır (2).
Basm suçlarında sorumluluk yönünden getirilen hükümlerin, iştirak müessesesi yönünden durumu, üzerinde durulması gereken ilk konuyu teşkil etmektedir. Gerçekten Türk hukuk uygulamasın¬da, Basm Kanununun 16. maddesi, basında işlenilen bütün suçlar için ve her durumda uygulanan sorumluluk hükmü olarak kabul
(1) «Bir kanun muayyen bir hareketi sırf basm yoluyla işlendiği tak¬dirde cezalandırıyorsa, yani basılmış eserler dışındaki aleniyete koyucu vasıtalarla işlendiğinde cezalandırtlmamakta ise bu suçlara basm suçu» denilir (Dönmezer, 323). Buna karşılık, herhangi bir vasıta ile de işlene¬bilen suçun basm aracılığıyla işlenmesi halinde «basın yoluyla işlenilen suç» söz konusu olur.
(2) Bu konuda teorik görüşler ve basm suçlarında sorumluluk sis¬teminin hukukî mahiyeti ile ilgili, istisnai olarak nitelendirdiğimiz, bilgi¬ler için bk. Dönmezer-Erman II, 322-330.
2
edilmekte ve uygulanmaktadır. Diğer bir deyişle, bir basılmış eser¬de işlenilen suçun iştirak halinde işlensin veya işlenmesin, Basın Kanununun 16. maddesindeki sorumluluk esas ve sırasına göre ta¬kip edileceği, 16. maddenin Ceza Kanununun iştirak ile ilgili 64 ve 65, maddelerini bertaraf ettiği kabul edilmektedir. Bu görüş ve uy¬gulama ışığında, Basın Kanununun iştirak halinde işlenilen basın suçlarının mevcudiyeti halinde de uygulanıp uygulanmayacağı tar¬tışılması gereken bir konu olmaktadır.
Üzerinde durulması zorunlu gözüken ve İtalyada şaşılacak şe¬kilde geniş bir biçimde tartışma konusu olan problem, basın suçla¬rında sorumluluk sisteminin kusurluluk açısından niteliği proble¬midir. Gerçekten, basın suçlarında sorumluluk sisteminin dayan¬dığı kuralların, «objektif sorumluluk», «başkasının fiilinden so¬rumluluk» türüne yol açtığını ve bu açıdan ceza hukuku yönünden anormal bir sorumluluk halinin yaratıldığını ileri sürenler olduğu gibi, sistemi objektif nitelikde görmekle beraber sübjektif temel¬lere oturtmağa çalışan düşünceler de geniş ölçüde ileri sürülmek¬tedir. Bu konudaki tartışma salt teorik planda da kalmamakta ve pratik bazı sonuçlar doğmaktadır. Meselâ, basın suçlarında sorum¬luluk sistemlerinin kusurluluk yönünden varılacak nitelikleri, bu sistemin «cezaların şahsiliği» prensibine aykırı olup olmayacağı konusunda bir sonuca ulaşmak yönünden önem taşımaktadır. Aynı şekilde, basın suçlarında sorumluluk sistemi konusunda varılacak görüş, bu tür suçlardan kanunen sorumlu tutulanlar ile eser sahi¬binin fiili arasındaki ilişkinin nitelikleri, kanunen sorumlu kişilerin işledikleri suçun unsurları, kusurluluğu ve isnat kaabiliyetini kaldı¬ran nedenlerin etkenliği konusundaki uygulamaya da değişik yön¬ler verecektir. Bu şekilde tartışılması gereken diğer bir konu da, eser sahibinin sorumluluğunun, kanunen sorumlu tutulan kişilere etkisi problemi olarak ortaya çıkmaktadır. Bütün bu konularda va¬rılabilecek sonuçlar ise, bir açıdan, basın suçlarında sorumluluk sisteminin iştirak hükümlerinin uygulanmasını engelleyen bir ni¬telik taşıyıp taşımaması yönünden varılacak kanaate bağlıdır. Zira, Basın Kanununun 16. maddesi, mutlak olarak uygulandığı, iştirak halinde de tatbik edilebilir olduğu takdirde, bu hüküm bir nev′i özel iştirak hükmü olarak belirmekte ve iştirakin genel unsurlarını aramaksızın, örneğin «iştirak iradesi» nin var olup olmamasını önem-semeksizin iştirakin varlığını öngörmüş bulunmaktadır. Bu durum¬da fiil gerek eser sahibi, gerek kanunen sorumlu kimseler için tek-
3
tir ve sorumluluk buna göre tayin edilecektir. Buna karşılık, basın kanunundaki sorumluluk sistemi sadece, iştirak halinin bulunma¬ması veya ispat edilememesi halinde uygulanan bir hüküm olarak kabul edildiğinde, iştirak söz konusu olmadığından, eser sahibinin ve kanunen sorumlu olan kişilerin sorumluluk nedenleri ayrı ayrı nedenlere dayanmış olacak ve belki de değişik sorumluluk durum¬larının kabulü gerekecektir.
Verdiğimiz örneklerle belirtmeğe çalıştığımız gibi, basın suç¬larında sorumluluk konusu, gerçekde, birçok problemi ihtiva et-mekde ve bunların çözümü uygulama yönünden de, basın hürriye¬tinin temini açısından da önem taşımaktadır. Bu problemlerle ilgi¬li tartışmaları, sistemleri ve varılabilecek sonuçları, monografik bir çalışma içinde toplamanın yararlı olacağı sanısı ile bu konulara eğilmek gerekliliğini hissettik. Çalışmamız iki ana bölüme ayrıl¬maktadır.
Birinci bölümde, basın suçu ve basm suçlarında sorumluluk ko¬nusu incelenmektedir. Bu bölümde, basm suçu kavramı, basın suç¬larında iştirak, basın suçlarında sorumluluk konusundaki sistemler, mukayeseli hukuk ve Türk hukukunda basm suçlarında sorumluluk sistemi incelenecektir. Tartışılan konularla ilgili kişisel görüşleri¬mize de yer verilmesine çalışılmıştır.
ikinci bölümde ise, basm suçlarında sorumluluk sisteminin ni¬telikleri, özellikle «kusurluluk» unsuru açısından incelenecek, «ce¬zaların şahsiliği» kuralı açısından bu sistemin değerlendirilmesine çalışılarak, bu açıdan doğan sonuçlar yönünden değişik konuların tartışılmasına girişilecektir.
İÇİNDEKİLER
Giriş
BİRİNCİ BÖLÜM
BASIN SUÇLARINDA SORUMLULUK SİSTEMLERİ VE
SİSTEMİ
§. I — BASIN SUÇU VE ÖZELLİKLERİ
I — Basın suçu kavranıl
II — Basın suçlarının türleri
1 — Basın suçu
2 — Basın yoluyla işlenilen suç
3 — Basın zabıtası suçları
a) Neşir öncesi basın zabıtası suçu
b) Neşir sonrası basın zabıtası suçu
III -- Basın suçunun unsurları
1 — Basılmış eser unsuru
2 — yayın unsuru
§. II — BASIN SUÇLARINDA CEZA SORUMLULUĞU VE İŞTİRAK
I — Konu
10
11 12 13
13 13
14
14 15
18
18
II — Basın suçlarında özel sorumluluk sisteminin kabul
nedenleri 19
III — Basın suçlarında sorumluluk sisteminin iştirakin
uygulanmasını engellemediği görüşü 22
IV Basın suçlarında sorumluluk sisteminin iştirak
hükümlerinin uygulanmasını engellediği görüşü 21
V T Kanaatimiz 28
XVI
III
28 31 36 36
37 39
42
45
49
1 - Basın suçlarında sorumluluk sistemi özel iştirak
sistemi değildir
2 - Basın suçlarmdaki özel sorumluluk sistemi
iştirak hükümlerinin uygulanmasını engellemez
3 — İştirak konusundaki görüşümüzün doğurduğu
sonuçlar
a) Kanunen sorumlu kişiler açısından basın suçu müstakil bir suçtur
b) İştirakin söz konusu olmadığı durumlarda suça tesir eden şahsi sebepler kanunen so¬rumlu tutulan kişilere sirayet etmez
c) Anonimlik hakkı ve iştirak durumunun etkisi
d) Mevkute sahibinin iştirak nedeniyle sorumluluğu
e) Gayrımevkut neşriyatta dağıtan ve satanın sorumluluğu
t) Basın Kanununca sorumlu tutulmayan
kişilerin suça iştiraki durumu
g) Basın suçuna iştirak edenlerin istenmeyen
neticeden sorumlulukları 51
BASUN SUÇLARINDA SORUMLULUK SİSTEMLERİ
VE MUKAYESELİ HUKUK
53 — 127
I — Genel olarak basın suçlarında özel sorumluluk sistemleri 53
55 55
57 58 59
1 — Kavram 53
2 — Genel sorumluluk sistemi
3 — Kanuni sorumluluk sistemi
4 — İhmalden doğan kusurluluk sistemi 56
5 — Kademeli sorumluluk sistemi
6 — Değişken sorumluluk sistemi
7 — Devlet basını sistemi
II — İtalyan Hukukunda gelişim ve basın suçlarında sorumluluk sistemi
1 — 1930 İtalyan Ceza Kanunu sisteminden önceki sistem ve gelişme
59
60
a — Hüküm ve kurduğu sistem 60
b — 1848 Basın Kanunu sisteminin hukuki mahiyeti
61
İtalyan ceza Kanunun 57 ve 58. Maddelerinin
kurduğu sistem
63
3 — 1930 İtalyan Ceza Kanunu sisteminin eleştirisi 67
a) Sistemin anormal, objektif bir sorumluluk
teşkil ettiği eleştirisi 67
b) Basın suçlarında sorumlulukta maddi sebebiyet alâkasının dahi aranmadığı eleştirisi 69
c) Basın suçlarında sorumluluk sisteminin iştirakin genel kurallarına aykırı olduğu eleştirisi 70
d) Basın suçlarında sorumluluk sisteminin Anayasaya aykırılığı eleştirisi 72
4 - Değişiklik projeleri 72
a) 1949 projesi 73
b) 1956 projesi 77
5 -- 1958 tarihli kanun değişikliğinin kurduğu sistem
ve görüçler 78
a) Hüküm ve gerekçesi 79
b) ItCK nun 57. maddesinin yeni şeklinin kurduğu sistemin özellikleri 81
c) Sistem hakkında görüşler, eleştiriler, tartışmalar 84
III — Fransız hukukunda basın suçlalrında sorumluluk sistemi 90
1 — Sorumluluk sistemi 90
2 — İstisnai durum: kademeli sorumluluk sistemi 92
3 — Basın Kanunu hükümlerinin uygulama alanı 95
IV — Belçika Hukukunda basın suçlarında sorumluluk sistemi 96
I — Alman Hukukunda basın suçlarında sorumluluk sistemi 97
1 — Basın suçlarında iştirak sorumluluğu 98
a) Eser sahibi 98
b) Sorumlu müdür 99
c) Naşirin sorumluluğu 101
d) Basan-yayaıı ve yayınevi mensuplarının sorumluluğu 101
2 — Taksir sorumluluğu 102
VI — İsviçre Hukukunda basın suçlarında sorumluluk sistemi 104
1 — İsviçre Ceza Kanununun 27. maddesinin uygulama
alanı 105
2 — Basın suçlarında sorumluluk sırası 105
a) Basın suçlarında sorumluluk kuralı: eser sahibinin sorumluluğu 105
b) Periodik olmayan yayınlarda sorumluluk 106
c) Periodik yayınlarda sorumluluk 106
aa) Makalelerden sorumluluk 106
bb) İlânlardan sorumluluk 107
XV
XVIII
VII -′- Anglo sakson hukukunda basın suçlarında sorumluluk 108
1 — Basın suçları konusunda tanımlar ve kaynaklar 109
a) «Libel» kavramı ve tasnifi 109 aa) Seditious libel (îitne teşkil eden yayın) 110 bb) Blashemy libel (küfür teşkil eden yayın) 111 cc) Defamatory libel (tahkir teşkil eden yayın) 111
b) Yayın kavramı 112
c) Başka basın suçları 114
2 — Basın suçlarında sorumluluk 115
a) Ceza sorumluluğu 115
b) Ceza sorumluluğunu kaldıran veya davanın açılmasını engelleyen haller 120
aa) Dâvanın açılmasını engelleyen haller 120
bb) Fiilin hakikate uygunluğu durumu 120
cc) «Fair comment» (dürüst yorum) 121
dd) «Privileged» (muafiyet) durumları 122
aaa) Mutlak muafiyet halleri 122
bbb) Sınırlı muafiyet (qualified privilege)
durumları 122
ee) Kusurluluğu kaldıran durumlar 123
aaa) Kastın (malice) olmayışı 123
bbb) Neşrin irade dışı oluş halleri 124
c) Ceza sorumluluğu ile hukuk sorumluluğu
arasındaki farklar 125
§. IV — TÜRK HUKUKUNDA BASIN SUÇLARINDA
CEZA SORUMLULUĞU 127
I — Tarihsel gelişim 127
1 — Matbuat nizamnamesi 127
2 1909 Matbuat Kanunu 128
3 - 1931 Matbuat Kanunu 128
II Basın Kanunumuzun 16. maddesi hükmü 191
III — Basın Zabıtası suçlarında sorumluluk 134
IV Basın suçunda ve Basın yoluyla işlenen suçlarda
sorumluluk 136
A — Mevkutelerde sorumluluk 136
1 — Eser sahibinin sorumluluğu 137
a) Genel olarak sorumluluğun hukuki niteliği 137
b) Eser sahibi kavramının kapsamı 138 aa) Yazıyı yazan 138 bb) Resmi yapan 139 cc) Haber ve havadisi veren 140
c) Eser sahibinin sorumsuzluk durumları 145
aa) Yayının iradi olmayışı 145
bb) Anonimlik hakkı 147
Sorumlu yazı işleri müdürü 150
a) Sorumlu müdürün niteliği 150
b) Sorumlu müdürün sorumluluğunun hukuki mahiyeti 153
aa) Sorumlu müdür yayın üzerindeki iktidarı
sorumlu tutulmakladır 155
bb) Sorumluluğun konusu yayın fiilidir 155
cc) Sorumluluk kanundan doğan objektif
sorumluluktur 157
dd) Yazı işleri müdürünün hareketinin
kusurlu oluşu aranmamaktadır 157
ee) Sorumluluk sırf maddi sebebiyet
ilişkisinin varlığına bağlıdır 158
ff) Yazı işleri müdürü kusursuz hareketi ile
eser sahibinin kastlı fiilinin neticesinden
sorumlu tutulmaktadır 159
c) Sorumlu müdürün sorumluluğunu kaldıran
durumlar 160
aa) Fiilin gayrı iradiliği 161
bb) Mevkute sahibinin iradesiyle yapılan
yayınlar 162
ce) «Mahiyeti bilinmeden» yayın yapılması
durumu 164
Gayrımevkut neşriyatla işlenen suçlarda
sorumluluk 170
Hüküm ve sistemi 170
a) Eser sahibi 172
b) Naşir 172
c) Tâbi 173
d) Satan ve dağıtan 173
Sorumsuzluk ve sorumluluğun sirayet
nedenleri 176
a) Fiilin iradi olmayışı 176
b) Failin belli olmayışı 177
c) Fail aleyhine Türk Mahkemelerinde cava açılamaması 178
d) Tabaka sorumluluğunun dâva açma
süresi yönünden özelliği 182
3 — Gayrı mevkut neşriyatta sorumluluğun hukuki maliyeti
183
xx-
V — Basın suçlarında özel sorumluluk şekilleri 185
1 — Basın Kanununun 31. maddesine göre sorumluluk 185
2 — Türk Ceza Kanununun 182. madesine göre
sorumluluk 187
3 — Türk Ceza Kanununun 481. maddesine göre
sorumluluk 190
4 — Yeniden dağıtım (suçun yenilenmesi) halinde
sorumluluk 191
5 — Basın Kanununun 17. maddesine göre
tazminat sorumluluğu 193
İKİNCİ BÖLÜM
BASIN SUÇLARINDA CEZA SORUMLULUĞUNUN «BASIN SUÇUNUN UNSURLARI» YÖNÜNDEN ÖZELLİKLERİ
§′. I — BASİN′ SUÇLARINDA SORUMLULUĞUN «KUSURLULUK»
UNSURU YÖNÜNDEN ÖZELLİKLERİ 203 — 268
I — Basın suçunda «kusurluluğun» niteliği konusunda doğan
sorunlar 203
1 - «Kusurluluk» unsurunun, basın hürriyeti •
yönünden önemi 203
2 — Genel olarak, ceza hukuku alanında, objektif
sorumluluk 205
3 — Objektif sorumluluğun, kusursuz, istisnai bir
sorumluluk şekli olarak anlatılışı 210
a) Objektif sorumluluğun «iradi hareketin
varlığını» dahi bertaraf ettiği görüşü 211
Objektif sorumluluğun sadece «kusurluluğu»
bertaraf ettiği görüşü 212
4 — Objektif sorumluluk durumlarının, kusur
sorumluluğu dışında bir nitelik taşımadığı
görüşü 215
a) Objektif sorumluluk durumlarını, belirli
bir kusur tipinin özel bir türü sayan
görüşler 216
b) Objektif sorumluluk durumlarnı, sübjektif
nitelikte kabul etmekle beraber, belirli bir
kusur tipi içinde incelemeyen görüşler 219
II — Basın suçlarında sorumluluğu, objektif -anormal-
Kusursuz sorumluluk şekli olarak kabul eden görüşler 223
1 — Basın suçlarında Sorumluluğu, «üçüncü şalısın
fiilinden sorumluluk» olarak kabul eden görüşler 223
2 — Basın suçlarında sorumluluğu «durum suçlu-
luğu» olarak kabul eden görüş
3 — Basın suçlarında sorumluluğu, «mesleki risk»
ile açıklayan görüşler
a) Genel olarak «mesleki risk» sorumluluğu
b)Maddi sebebiyet ilişkisine dayanan
«mesleki risk» görüşü c) «Mesleki risk» halinde, maddi sebebiyet
ilişkisinin aranmadığı görüşü
4 — Basın suçlarında sorumluluğu, iştirak sisteminin
istisnası olarak kabul eden görüş
5 — Basın suçlarında sorumlulukdan «öngörülen
taksir» durumlarının varlığını kabul eden görüş
a) Genel olarak «öngörülen taksir» kavramı
b) «Öngörülen kusur» görüşünün, basın suçlarında sorumluluğa uygulanışı
III — Basın suçlarında sorumluluğun sübjektif temellere dayanan bir özel sorumluluk sistemi olduğunu kabul eden görüşler
1 — Basın suçlarında sorumluluğun «kast
sorumluluğu» olduğu görüşü
a) Actiones liberae in causa» görüşü
b) «Nisbi öngörülen kast» görüşü
c) «Yayının iradiliği» görüşü
2 — Basın suçlarında sorumluluğun «taksir
sorumluluğu» olduğu görüşü
a) Basın suçlarında sorumluluğun, tam
anlamında, taksir sorumluluğu olduğu
görüşü
aa) Taksir sorumluluğunun genel niteliği bb) Taksirin özellikleri
b) Basın suçlarında sorumluluğun «hafif
taksir»e dayandığı görüşü
3 — Basın suçlarında sorumluluğun «normatif
sorumluluk» esasına dayandığı görüşü
a) Genel olarak «normatif sorumluluk»
b) Basın suçlarında, «normatif ihmal sorumluluğu» olduğu görüşü
aa) Genel olarak «normatif ihmal-neticeyi
men′etmeme» sorumluluğu bb) Basın suçlarında «normatif ihmal
sorumluluğunun» bulunduğu görüşü
c) Basın suçlarında sorumluluğun «normatif
taksir sorumluluğu» olduğu görüşü
aa) Genel olarak «normatif taksir» kavramı
2 — Basın suçlarında sorumluluğu «durum suçlu-
luğu» olarak kabul eden görüş 225
3 — Basın suçlarında sorumluluğu, «mesleki risk»
ile açıklayan görüşler 227
a) Genel olarak «mesleki risk» sorumluluğu 227
b)Maddi sebebiyet ilişkisine dayanan.
«mesleki risk» görüşü 228
c) «Mesleki risk» halinde, maddi sebebiyet
ilişkisinin aranmadığı görüşü 230
4 — Basın suçlarında sorumluluğu, iştirak sisteminin
istisnası olarak kabul eden görüş 231
■• 5 — Basm suçlarında sorumlulukdan «öngörülen
taksir» durumlarının varlığını kabul eden görüş 233
a) Genel olarak «öngörülen taksir» kavramı 233
b) «öngörülen kusur» görüşünün, basm suçlarında sorumluluğa uygulanışı 236
III — Basm suçlarında sorumluluğun sübjektif temellere
dayanan bir özel sorumluluk sistemi olduğunu
kabul eden görüşler 240
1 — Basın suçlarında sorumluluğun «kast
sorumluluğu» olduğu görüşü 240
a) Actiones liberae in causa» görüşü 240
b) «Nisbi öngörülen kast» görüşü 241
c) «Yayının iradiliği» görüşü 242
2 — Basm suçlarında sorumluluğun «taksir
sorumluluğu» olduğu görüşü 243
a) Basm suçlarında sorumluluğun, tam
anlamında, taksir sorumluluğu olduğu
görüşü 244
aa) Taksir sorumluluğunun genel niteliği 244
bb) Taksirin özellikleri 246
b) Basın suçlarında sorumluluğun «hafif
taksir»e dayandığı görüşü 247
3 — Basın suçlarında sorumluluğun «normatif
sorumluluk» esasına dayandığı görüşü 249
a) Genel olarak «normatif sorumluluk»
b) Basm suçlarında, «normatif ihmal sorumluluğu» olduğu görüşü 250
aa) Genel olarak «normatif ihmal-neticeyi
men′etmeme» sorumluluğu 250
bb) Basm suçlarında «normatif ihmal
sorumluluğunun» bulunduğu görüşü 256
c) Basm suçlarında sorumluluğun «normatif
taksir sorumluluğu» olduğu görüşü 258
aa) Genel olarak «normatif taksir» kavramı 258
XXI
XXII
8. II
bb) Basın suçlarında «normatif taksir sorumluluğu» bulunduğu görüşü 4 — Basın suçlarında sorumluluğun, «objektif öngörebilme» esasına dayandığı görüşü
BASÜN SUÇLARINDA CEZA SORUMLULUĞUNUN «MADDİ UNSUR» YÖNÜNDEN ÖZELLİKLERİ
I —
Kanunen sorumlu tutulan kişilere ait «fiilin müstakilliği» sorunu
1 — Kanunen sorumlu tutulanlara ait hiç bir
fiilin bulunmadığı görüşü
2 — Kanunen sorumlu tutulan kişilerin fiillerinin
müstakil mahiyet taşımadığı görüşü
a) Kastlı suç′a taksirli iştirak görüşü
b) Kusurların içtimai görüşü
3 — Kanunen sorumlu tutulanların, kendilerine
ait, müstakil fiillerinin bulunduğu görüşü
a) Kanunen sorumlu tutulanların, tamamen müstakil fiillerinin bulunduğu görüşü
b) Kastlı fiille, taksirli fiilin içtimai görüşü
II — Basın suçunun «hareket» unsuru yönünden nitelikleri
1 — Sorumluluk için, hareketin aranmadığı görüşü
2 — «Sırf hareket suçu* bulunduğu görüşü
3 — «İhmali hareket» sorumluluğu görüşü
4 — Hareketin ihmali veya icrai olabileceği görüşü
III — Basın suçunun «netice» unsuru yönünden nitelikleri
1 — Neticenin bulunmadığı görüşü
a) Hareket olmadığı için netice olamayacağı görüşü
b) «Tabii neticenin» bulunmadığı görüşü (neticesiz suç)
2 — Hukuki neticeden sorumluluk görüşü
3 — Eser sahibinin fiilinin, netice teşkil ettiği görüşü
4 — Suç teşkil eden neticenin, «cezalandırılabilme
şartı olduğu görüşü
IV — Basın suçlarında «maddi sebebiyet alâkası»
yönünden özellikler
1 — Maddi sebebiyet ilişkisinin varlığını kabul
eden görüşler
2 — Maddi sebebiyet ilişkisinin varlığını kabul
264 267
268
269
269
271 271 273
274
275 276
277
278 279 280 282
283
284
284
284 288 291
293 296 297
298
XXIII
etmeyen görümler 297
3 — «Normatif illiyet rabıtasını» kabul eden ′
görüşler 298
§. III — BASIN SUÇLARINDA SORUMLULUK SİSTEMİNİN
«CEZALARIN ŞAHSİLİĞİ» KURALI AÇISINDAN
DEĞERLENDİRİLMESİ 299 — 324
I — «Cezaların şahsiliği» kavramı 299
1 — Cezaların şahsiliği kuralını objektif bir kavram
olarak kabul edenler 300
a) Anayasalar ve anayasa hukukçularına göre, cezaların şahsiliği kavramı 300
b) Kişinin kendi fiilinden sorumluluğu görüşü 303
c) Sorumluluğun «şahsiliği _ sübjektifliği»
ayrımı 304
2 — Cezaların şahsiliği kuralını sübjektif bir
kavram olarak kabul edenler 306
a) «Kusurlu fiilden sorumluluk» anlayışı 306
b) Fozitivistler yönünden cezaların şahsiliği 308
c) Sübjektif anlayış yönünden objektif sorumluluk 310
II — Basın suçlarında sorumluluk sistemini cezaların
şahsiliği kuralına aykırı bulan görüşler 312
1 — Üçüncü şahsın fiilinden sorumluluk teşkil eden
basın suçlarında sorumluluğun, cezaların şahsiliği¬
ne aykırı olduğu görüşü 313
2 — Anormal sorumluluk esasına dayanan basın suç-
larında, sorumluluğun cezaların şahsiliğine aykı¬
rı olduğu, görüşü 314
3 — Sübjektif nitelikteki cezaların şahsiliği kuralı
ile objektif sorumluluk durumlarının bağdaşa¬
mayacağı görüşü 315
III — Basın suçlarında sorumluluk sistemini cezaların
şahsiliği kuralına uygun sayan gömüşler 317
1 — Basın suçlarında sorumluluğu, objektif sorum-
luluk olarak kabul ettikleri halde, cezaların şah¬
siliğine uygun gören görüşler 318
2 — Basın suçlarında sorumluluğu, sübjektif sorum-
luluk olarak kabul ettikleri için cezaların şahsi¬
liği kuralına uygun gören görüşler 320
XXIV
§. IV — SUÇA VE SORUMLULUĞA TESİR EDEN SEBEP¬
LERİN BASIN SUÇLARINDA UYGULANMASI 322 — 358
I — Kusurluluğu ortadan kaldıran sebeplerin basın
suçlarında uygulanması 323
1 — Sorunun genel nitelikleri 323
a) Sorunluğu kaldıran sebeplerin «hareket» unsurunu kaldırdığı görüşü 325
b) Sorumluluğu kaldıran sebeplerin bulunması durumunda «neticenin» olmadığı görüşü 327
c) Sorumluluğu kaldıran sebeplerin varlığı ha¬linde, «kusurluluğun» mevcut bulunmadığı görüşü 328
d) Sorumluluğu kaldıran sebeplerin varlığı halinde, «maddi sebebiyet alâkasının» ortadan kalktığı görüşü 330
2 — Sorumluluğu kaldıran sebeplerin varlığının «ba-
sın suçlarında» da sorumluluğu önleyeceği
görüşü 331
a) Basın suçlarında sübjektif sorumluluk olduğu görüşüyle sorumluluğu kaldıran sebeplerin etkenliğini kabul edenler 331
b) Sorumluluğu kaldıran sebeplerin varlığı ha¬linde, «iradi hareket» bulunmadığı için. basın suçlarında da uygulanabileceği görüşü 334
c) Normatif sorumluluk durumunda da sorum¬luluğu kaldıran sebeplerin uygulanabilece¬ği görüşü 335
d) Sorumluluğu kaldıran sebeplerin varlığı ha¬linde «maddi sebebiyet ilişkisi» bulunmadığı için, basın suçlarında da uygulanabileceği görüşü 338
3 — Sorumluluğu kaldıran sebeplerin, basın suçla-
rında sorumluluk durumunda uygulanamayacağı
görüşü 341
a) Basın suçlarında sorumluluğu «kusursuz so¬rumluluk» olarak kabul edenler 341
b) Basın suçlarında sorumluluğu «objektif ön¬görülen kusur» durumu olarak kabul edenler 343
4 — Sorumluluğu kaldıran sebeplerin, basın suçla-
rında sorumluluk durumuna kısmen etki yap¬
tığı görüşü 345
XXV
II — Hukuka uygunluk ve cezasızhk sebeplerinin basın
suçlarında uygulanması ve etkisi 347
1 — Mevkut neşriyatla işlenen basm suçlarında ce-
zasızlık ve hukuka uygunluk sebeplerinin uy¬
gulanması 34 8
a) «İşlenen suç-»u cezalandırılabilen bir fiilin
mevcudiyeti olarak kabul edenler 349
aa) Hukuka uygunluk sebeplerinin uygulanması 349 bb) Eser sahibine ait, sübjektif cezayı kaldıran
sebeplerin etkisi 349
cc) Eser sahibinin bilinmemesinin etkisi 351
dd) Eser sahibinin isnat kaabiliyetinin btalun-
mamasının etkisi 351
b) «İşlenen suç»u sadece «maddi fiilin» mevcudi¬
yeti olarak kabul edenler 352
2 — Gayrı mevkut neşriyatla işlenen basm suçlarında
cezasızlık ve hukuka uygunluk sebeplerinin
uygulanması 354
III — Suça tesir eden sebeplerin, basın suçundan kanunen
sorumlu tutulanların sorumluluğuna etkisi 355
§. V — BASIN SUÇLARINDA CEZA SORUMLULUĞUNUN
«BASIN SUÇUNUN UNSURLARI» YÖNÜNDEN ÖZEL¬
LİKLERİ KONUSUNDA GÖRÜŞÜMÜZ 358 — 424
I — Basın suçundan sorumluluğun konusu ve nedeni 358
1 — Sorumluluğun nedeni, «basılmış eserle «suç
işlenmesidir 359
2 — Sorumluluğun konusu «yayın faaliyetidir» 360
3 — Sorumluluğun konusu olan «yayın fiili», müsta-
kil fiildir 361
II — Yayın fiilinin, maddi unsur yönünden, özellikleri 363
A — «Hareket» unsuru yönünden özellikler 364
1 — «Hareket» unsuru ile ilgili görüşlerin eleştirisi 364
2 — «Hareketin» nitelikleri 366
a) Hareketin muhtevası, yayma yönelik fa. aliyetlerdir 366
b) Hareket, icrai nitelikde harekettir 367
c) Hareket, iradi harekettir 368
B — «Netice» yönünden özellikler 369
1 — «Netice» unsuru ile ilgili görüşlerin eleştirisi 369
2 ,— «Netice» basilmiş eserin yayınlanmasıdır 372
XXVI
C — Maddi sebebiyet ilişkisi yönünden özellikler 373
1 — Maddi sebebiyet ilişkisi konusundaki görüşlerin
eleştirisi 373
2 — «Yayın faaliyeti» ile «basılmış eserin yayını»
arasında maddi sebebiyet ilişkisi mevcuttur ve
sorumluluk için varlığı zorunludur 375
ilişkinin
«kusurluluk» unsuru
III
IV
Eser sahibinin fiili ile yayın fiili arasındaki hukuki nitelik ve özellikleri
1 — Eser sahibinin gerçekleştirdiği netice, kanunen
sorumlu tutulanlar açısından «netice» değildir
2 — Suç teşkil eden netice, cezalandırılabilirle şartı
değildir
3 — «İstenmeyen sonuç» fiilin «hukuka aykırılık vas-
fını» teşkil etmektedir
Basın suçlarında sorumluluğun yönünden özellikleri
«Kusurluluk» konusundaki görüşlerin eleştirisi
Basın suçlarında sorumluluğu, objektif sorum¬luluk olarak kabul eden görüşlerin eleştirisi Basın suçlarında sorumluluğu, sübjektif sorum¬luluk olarak kabul eden görüşlerin eleştirisi
a) Basın suçlarında sorumluluğu «kast sorumlu¬luğu» sayan görüşlerin eleştirisi
b) Basın suçlarında sorumluluğu, «taksir so¬rumluluğu» olarak kabul eden görüşlerin eleştirisi
c) Basın suçlarında sorumluluğu «normatif so¬rumluluk» olarak kabul eden görüşlerin eleştirisi
376
377 378 379
384
384
384 386 386
387
389
B
Basın suçlarında sorumluluğun «kusurluluk»
yönünden nitelikleri konusundaki görüşümüz 391
1 — Objektif sorumluluk, kusurun aranmadığı, sorum¬
luluk türüdür 392
2— Objektif sorumluluğun «kusurun aranmadığı»
sorumluluk olarak anlaşılışınm doğurduğu so¬
nuçlar ve bu anlayışın temel unsurları 395
a) İradi, hareketi, kusurlu hareket olarak kabul
etmek, fiil ile kusurluluğu karıştırmak demektir 395
b) Kusurluluk, «iradi fiil» hakkında normatif
bir değer hükmüdür. Objektif sorumluluk, bu
değerlendirme yapılmadan sorumluluğun
doğması anlamına gelir 399
XXVII
c) Objektif sorumluluk durumunda, maddi se¬
bebiyet ilişkisinin bulunması zorunludur. Mad¬
di sebebiyet ilişkisinin «şart nazariyesine»
göre tesbiti gerekir 404
3 — Basın suçlarında sorumluluk «objektif sorum-
luluktur» 406
4 — Basın suçlarında sorumluluğun «tipiklik» unsuru
yönünden özelliği ve diğer objektif sorumluluk
durumlarından ayrıldığı noktalar 408
V — Snça ve sorumluluğa tesir eden sebeplerin basın suç¬
larında uygulanması konusundaki görüşümüz 411
1 — Sorumluluğu kaldıran sebeplerin basın suçların-
da uygulanması konusundaki görüşümüz 411
2 — Hukuka uygunluk ve cezasızlık sebeplerinin basm
suçlarında uygulanması konusundaki gö¬
rüşümüz 413
IV — Basın suçlarında sorumluluğun «cezaların şahsiliği»
kumalı açısından değerlendirilmesi konusundaki görü¬
şümüz 414
1— «Cezaların şaksiliği» kuralı ile ilgili eleştirisel
görüşler 415
2 - - Basın suçlarında sorumluluk sistemi «cezaların
şahsiliği» kuralına aykırı nitelik taşımaktadır 417
VII — Basm suçlarında sorumluluk konusunda öneriler 418
1 — Kanunen sorumlu tutulan kişilerin fiillerinin
müstakilliği belirlenmelidir 419
2 — Sorumluluğun nedeni belirtilmelidir 420
3 — Sorumluluk sübjektif temele oturtulmalıdır 421
4 — Gayrımevkut neşriyat yönünden de «kusurluluk»
kuralı uygulanmalıdır 422
5 — Ayrı bir müeyyide sistemi uygulanmalıdır 423
Yararlanılan Eserler
425
Basın Kanunumuzun 16. maddesi, bilindiği gibi, basın suçların¬da ve basın yoluyla işlenilen suçlarda (1) sorumluluk sistemini dü¬zenlemiş bulunmaktadır. Bu suçlardan doğan sorumluluğu, «mev¬kut» ve «gayrımevkut» neşriyat için ayrı ayrı düzenlemiş bulunan 16. madde, ana çizgileri itibariyle italyan Ceza Kanununun 57. mad¬desinin eski şekline dayanmaktadır. İtalyan Ceza Kanununun 57. maddesi ise, İtalyan doktrin ve uygulamasında üzerinde en çok tar¬tışılan, 1958 yılında bu tartışmaların ışığında değiştirilen ve fakat üzerindeki tartışmaların yine de tükenemedigi bir madde olarak görülmektedir. Tartışılan bu konular, 57. madde bizim 16. maddeyle büyük bir paralellik içinde olduğu halde, bizde geniş ölçüde ele alı¬narak tartışılmış değildir. Bir ölçüde teorik bir nitelik taşısa bile, bu tartışılan konular, uygulama açısından da önem taşımaktadır. Basm Kanununun 16. maddesinin getirdiği hükümlerin teknik yo¬rumu ve açıklaması üzerinde durulmuş ve fakat pek az bir istisna dışında, getirilen bu hükümlerin hukuki mahiyetinin ne olduğu ve bu mahiyetin yorumuna dayanarak doğan sonuçların ne olabileceği tartışılmamıştır (2).
Basm suçlarında sorumluluk yönünden getirilen hükümlerin, iştirak müessesesi yönünden durumu, üzerinde durulması gereken ilk konuyu teşkil etmektedir. Gerçekten Türk hukuk uygulamasın¬da, Basm Kanununun 16. maddesi, basında işlenilen bütün suçlar için ve her durumda uygulanan sorumluluk hükmü olarak kabul
(1) «Bir kanun muayyen bir hareketi sırf basm yoluyla işlendiği tak¬dirde cezalandırıyorsa, yani basılmış eserler dışındaki aleniyete koyucu vasıtalarla işlendiğinde cezalandırtlmamakta ise bu suçlara basm suçu» denilir (Dönmezer, 323). Buna karşılık, herhangi bir vasıta ile de işlene¬bilen suçun basm aracılığıyla işlenmesi halinde «basın yoluyla işlenilen suç» söz konusu olur.
(2) Bu konuda teorik görüşler ve basm suçlarında sorumluluk sis¬teminin hukukî mahiyeti ile ilgili, istisnai olarak nitelendirdiğimiz, bilgi¬ler için bk. Dönmezer-Erman II, 322-330.
2
edilmekte ve uygulanmaktadır. Diğer bir deyişle, bir basılmış eser¬de işlenilen suçun iştirak halinde işlensin veya işlenmesin, Basın Kanununun 16. maddesindeki sorumluluk esas ve sırasına göre ta¬kip edileceği, 16. maddenin Ceza Kanununun iştirak ile ilgili 64 ve 65, maddelerini bertaraf ettiği kabul edilmektedir. Bu görüş ve uy¬gulama ışığında, Basın Kanununun iştirak halinde işlenilen basın suçlarının mevcudiyeti halinde de uygulanıp uygulanmayacağı tar¬tışılması gereken bir konu olmaktadır.
Üzerinde durulması zorunlu gözüken ve İtalyada şaşılacak şe¬kilde geniş bir biçimde tartışma konusu olan problem, basın suçla¬rında sorumluluk sisteminin kusurluluk açısından niteliği proble¬midir. Gerçekten, basın suçlarında sorumluluk sisteminin dayan¬dığı kuralların, «objektif sorumluluk», «başkasının fiilinden so¬rumluluk» türüne yol açtığını ve bu açıdan ceza hukuku yönünden anormal bir sorumluluk halinin yaratıldığını ileri sürenler olduğu gibi, sistemi objektif nitelikde görmekle beraber sübjektif temel¬lere oturtmağa çalışan düşünceler de geniş ölçüde ileri sürülmek¬tedir. Bu konudaki tartışma salt teorik planda da kalmamakta ve pratik bazı sonuçlar doğmaktadır. Meselâ, basın suçlarında sorum¬luluk sistemlerinin kusurluluk yönünden varılacak nitelikleri, bu sistemin «cezaların şahsiliği» prensibine aykırı olup olmayacağı konusunda bir sonuca ulaşmak yönünden önem taşımaktadır. Aynı şekilde, basın suçlarında sorumluluk sistemi konusunda varılacak görüş, bu tür suçlardan kanunen sorumlu tutulanlar ile eser sahi¬binin fiili arasındaki ilişkinin nitelikleri, kanunen sorumlu kişilerin işledikleri suçun unsurları, kusurluluğu ve isnat kaabiliyetini kaldı¬ran nedenlerin etkenliği konusundaki uygulamaya da değişik yön¬ler verecektir. Bu şekilde tartışılması gereken diğer bir konu da, eser sahibinin sorumluluğunun, kanunen sorumlu tutulan kişilere etkisi problemi olarak ortaya çıkmaktadır. Bütün bu konularda va¬rılabilecek sonuçlar ise, bir açıdan, basın suçlarında sorumluluk sisteminin iştirak hükümlerinin uygulanmasını engelleyen bir ni¬telik taşıyıp taşımaması yönünden varılacak kanaate bağlıdır. Zira, Basın Kanununun 16. maddesi, mutlak olarak uygulandığı, iştirak halinde de tatbik edilebilir olduğu takdirde, bu hüküm bir nev′i özel iştirak hükmü olarak belirmekte ve iştirakin genel unsurlarını aramaksızın, örneğin «iştirak iradesi» nin var olup olmamasını önem-semeksizin iştirakin varlığını öngörmüş bulunmaktadır. Bu durum¬da fiil gerek eser sahibi, gerek kanunen sorumlu kimseler için tek-
3
tir ve sorumluluk buna göre tayin edilecektir. Buna karşılık, basın kanunundaki sorumluluk sistemi sadece, iştirak halinin bulunma¬ması veya ispat edilememesi halinde uygulanan bir hüküm olarak kabul edildiğinde, iştirak söz konusu olmadığından, eser sahibinin ve kanunen sorumlu olan kişilerin sorumluluk nedenleri ayrı ayrı nedenlere dayanmış olacak ve belki de değişik sorumluluk durum¬larının kabulü gerekecektir.
Verdiğimiz örneklerle belirtmeğe çalıştığımız gibi, basın suç¬larında sorumluluk konusu, gerçekde, birçok problemi ihtiva et-mekde ve bunların çözümü uygulama yönünden de, basın hürriye¬tinin temini açısından da önem taşımaktadır. Bu problemlerle ilgi¬li tartışmaları, sistemleri ve varılabilecek sonuçları, monografik bir çalışma içinde toplamanın yararlı olacağı sanısı ile bu konulara eğilmek gerekliliğini hissettik. Çalışmamız iki ana bölüme ayrıl¬maktadır.
Birinci bölümde, basın suçu ve basm suçlarında sorumluluk ko¬nusu incelenmektedir. Bu bölümde, basm suçu kavramı, basın suç¬larında iştirak, basın suçlarında sorumluluk konusundaki sistemler, mukayeseli hukuk ve Türk hukukunda basm suçlarında sorumluluk sistemi incelenecektir. Tartışılan konularla ilgili kişisel görüşleri¬mize de yer verilmesine çalışılmıştır.
ikinci bölümde ise, basm suçlarında sorumluluk sisteminin ni¬telikleri, özellikle «kusurluluk» unsuru açısından incelenecek, «ce¬zaların şahsiliği» kuralı açısından bu sistemin değerlendirilmesine çalışılarak, bu açıdan doğan sonuçlar yönünden değişik konuların tartışılmasına girişilecektir.
İÇİNDEKİLER
Giriş
BİRİNCİ BÖLÜM
BASIN SUÇLARINDA SORUMLULUK SİSTEMLERİ VE
SİSTEMİ
§. I — BASIN SUÇU VE ÖZELLİKLERİ
I — Basın suçu kavranıl
II — Basın suçlarının türleri
1 — Basın suçu
2 — Basın yoluyla işlenilen suç
3 — Basın zabıtası suçları
a) Neşir öncesi basın zabıtası suçu
b) Neşir sonrası basın zabıtası suçu
III -- Basın suçunun unsurları
1 — Basılmış eser unsuru
2 — yayın unsuru
§. II — BASIN SUÇLARINDA CEZA SORUMLULUĞU VE İŞTİRAK
I — Konu
10
11 12 13
13 13
14
14 15
18
18
II — Basın suçlarında özel sorumluluk sisteminin kabul
nedenleri 19
III — Basın suçlarında sorumluluk sisteminin iştirakin
uygulanmasını engellemediği görüşü 22
IV Basın suçlarında sorumluluk sisteminin iştirak
hükümlerinin uygulanmasını engellediği görüşü 21
V T Kanaatimiz 28
XVI
III
28 31 36 36
37 39
42
45
49
1 - Basın suçlarında sorumluluk sistemi özel iştirak
sistemi değildir
2 - Basın suçlarmdaki özel sorumluluk sistemi
iştirak hükümlerinin uygulanmasını engellemez
3 — İştirak konusundaki görüşümüzün doğurduğu
sonuçlar
a) Kanunen sorumlu kişiler açısından basın suçu müstakil bir suçtur
b) İştirakin söz konusu olmadığı durumlarda suça tesir eden şahsi sebepler kanunen so¬rumlu tutulan kişilere sirayet etmez
c) Anonimlik hakkı ve iştirak durumunun etkisi
d) Mevkute sahibinin iştirak nedeniyle sorumluluğu
e) Gayrımevkut neşriyatta dağıtan ve satanın sorumluluğu
t) Basın Kanununca sorumlu tutulmayan
kişilerin suça iştiraki durumu
g) Basın suçuna iştirak edenlerin istenmeyen
neticeden sorumlulukları 51
BASUN SUÇLARINDA SORUMLULUK SİSTEMLERİ
VE MUKAYESELİ HUKUK
53 — 127
I — Genel olarak basın suçlarında özel sorumluluk sistemleri 53
55 55
57 58 59
1 — Kavram 53
2 — Genel sorumluluk sistemi
3 — Kanuni sorumluluk sistemi
4 — İhmalden doğan kusurluluk sistemi 56
5 — Kademeli sorumluluk sistemi
6 — Değişken sorumluluk sistemi
7 — Devlet basını sistemi
II — İtalyan Hukukunda gelişim ve basın suçlarında sorumluluk sistemi
1 — 1930 İtalyan Ceza Kanunu sisteminden önceki sistem ve gelişme
59
60
a — Hüküm ve kurduğu sistem 60
b — 1848 Basın Kanunu sisteminin hukuki mahiyeti
61
İtalyan ceza Kanunun 57 ve 58. Maddelerinin
kurduğu sistem
63
3 — 1930 İtalyan Ceza Kanunu sisteminin eleştirisi 67
a) Sistemin anormal, objektif bir sorumluluk
teşkil ettiği eleştirisi 67
b) Basın suçlarında sorumlulukta maddi sebebiyet alâkasının dahi aranmadığı eleştirisi 69
c) Basın suçlarında sorumluluk sisteminin iştirakin genel kurallarına aykırı olduğu eleştirisi 70
d) Basın suçlarında sorumluluk sisteminin Anayasaya aykırılığı eleştirisi 72
4 - Değişiklik projeleri 72
a) 1949 projesi 73
b) 1956 projesi 77
5 -- 1958 tarihli kanun değişikliğinin kurduğu sistem
ve görüçler 78
a) Hüküm ve gerekçesi 79
b) ItCK nun 57. maddesinin yeni şeklinin kurduğu sistemin özellikleri 81
c) Sistem hakkında görüşler, eleştiriler, tartışmalar 84
III — Fransız hukukunda basın suçlalrında sorumluluk sistemi 90
1 — Sorumluluk sistemi 90
2 — İstisnai durum: kademeli sorumluluk sistemi 92
3 — Basın Kanunu hükümlerinin uygulama alanı 95
IV — Belçika Hukukunda basın suçlarında sorumluluk sistemi 96
I — Alman Hukukunda basın suçlarında sorumluluk sistemi 97
1 — Basın suçlarında iştirak sorumluluğu 98
a) Eser sahibi 98
b) Sorumlu müdür 99
c) Naşirin sorumluluğu 101
d) Basan-yayaıı ve yayınevi mensuplarının sorumluluğu 101
2 — Taksir sorumluluğu 102
VI — İsviçre Hukukunda basın suçlarında sorumluluk sistemi 104
1 — İsviçre Ceza Kanununun 27. maddesinin uygulama
alanı 105
2 — Basın suçlarında sorumluluk sırası 105
a) Basın suçlarında sorumluluk kuralı: eser sahibinin sorumluluğu 105
b) Periodik olmayan yayınlarda sorumluluk 106
c) Periodik yayınlarda sorumluluk 106
aa) Makalelerden sorumluluk 106
bb) İlânlardan sorumluluk 107
XV
XVIII
VII -′- Anglo sakson hukukunda basın suçlarında sorumluluk 108
1 — Basın suçları konusunda tanımlar ve kaynaklar 109
a) «Libel» kavramı ve tasnifi 109 aa) Seditious libel (îitne teşkil eden yayın) 110 bb) Blashemy libel (küfür teşkil eden yayın) 111 cc) Defamatory libel (tahkir teşkil eden yayın) 111
b) Yayın kavramı 112
c) Başka basın suçları 114
2 — Basın suçlarında sorumluluk 115
a) Ceza sorumluluğu 115
b) Ceza sorumluluğunu kaldıran veya davanın açılmasını engelleyen haller 120
aa) Dâvanın açılmasını engelleyen haller 120
bb) Fiilin hakikate uygunluğu durumu 120
cc) «Fair comment» (dürüst yorum) 121
dd) «Privileged» (muafiyet) durumları 122
aaa) Mutlak muafiyet halleri 122
bbb) Sınırlı muafiyet (qualified privilege)
durumları 122
ee) Kusurluluğu kaldıran durumlar 123
aaa) Kastın (malice) olmayışı 123
bbb) Neşrin irade dışı oluş halleri 124
c) Ceza sorumluluğu ile hukuk sorumluluğu
arasındaki farklar 125
§. IV — TÜRK HUKUKUNDA BASIN SUÇLARINDA
CEZA SORUMLULUĞU 127
I — Tarihsel gelişim 127
1 — Matbuat nizamnamesi 127
2 1909 Matbuat Kanunu 128
3 - 1931 Matbuat Kanunu 128
II Basın Kanunumuzun 16. maddesi hükmü 191
III — Basın Zabıtası suçlarında sorumluluk 134
IV Basın suçunda ve Basın yoluyla işlenen suçlarda
sorumluluk 136
A — Mevkutelerde sorumluluk 136
1 — Eser sahibinin sorumluluğu 137
a) Genel olarak sorumluluğun hukuki niteliği 137
b) Eser sahibi kavramının kapsamı 138 aa) Yazıyı yazan 138 bb) Resmi yapan 139 cc) Haber ve havadisi veren 140
c) Eser sahibinin sorumsuzluk durumları 145
aa) Yayının iradi olmayışı 145
bb) Anonimlik hakkı 147
Sorumlu yazı işleri müdürü 150
a) Sorumlu müdürün niteliği 150
b) Sorumlu müdürün sorumluluğunun hukuki mahiyeti 153
aa) Sorumlu müdür yayın üzerindeki iktidarı
sorumlu tutulmakladır 155
bb) Sorumluluğun konusu yayın fiilidir 155
cc) Sorumluluk kanundan doğan objektif
sorumluluktur 157
dd) Yazı işleri müdürünün hareketinin
kusurlu oluşu aranmamaktadır 157
ee) Sorumluluk sırf maddi sebebiyet
ilişkisinin varlığına bağlıdır 158
ff) Yazı işleri müdürü kusursuz hareketi ile
eser sahibinin kastlı fiilinin neticesinden
sorumlu tutulmaktadır 159
c) Sorumlu müdürün sorumluluğunu kaldıran
durumlar 160
aa) Fiilin gayrı iradiliği 161
bb) Mevkute sahibinin iradesiyle yapılan
yayınlar 162
ce) «Mahiyeti bilinmeden» yayın yapılması
durumu 164
Gayrımevkut neşriyatla işlenen suçlarda
sorumluluk 170
Hüküm ve sistemi 170
a) Eser sahibi 172
b) Naşir 172
c) Tâbi 173
d) Satan ve dağıtan 173
Sorumsuzluk ve sorumluluğun sirayet
nedenleri 176
a) Fiilin iradi olmayışı 176
b) Failin belli olmayışı 177
c) Fail aleyhine Türk Mahkemelerinde cava açılamaması 178
d) Tabaka sorumluluğunun dâva açma
süresi yönünden özelliği 182
3 — Gayrı mevkut neşriyatta sorumluluğun hukuki maliyeti
183
xx-
V — Basın suçlarında özel sorumluluk şekilleri 185
1 — Basın Kanununun 31. maddesine göre sorumluluk 185
2 — Türk Ceza Kanununun 182. madesine göre
sorumluluk 187
3 — Türk Ceza Kanununun 481. maddesine göre
sorumluluk 190
4 — Yeniden dağıtım (suçun yenilenmesi) halinde
sorumluluk 191
5 — Basın Kanununun 17. maddesine göre
tazminat sorumluluğu 193
İKİNCİ BÖLÜM
BASIN SUÇLARINDA CEZA SORUMLULUĞUNUN «BASIN SUÇUNUN UNSURLARI» YÖNÜNDEN ÖZELLİKLERİ
§′. I — BASİN′ SUÇLARINDA SORUMLULUĞUN «KUSURLULUK»
UNSURU YÖNÜNDEN ÖZELLİKLERİ 203 — 268
I — Basın suçunda «kusurluluğun» niteliği konusunda doğan
sorunlar 203
1 - «Kusurluluk» unsurunun, basın hürriyeti •
yönünden önemi 203
2 — Genel olarak, ceza hukuku alanında, objektif
sorumluluk 205
3 — Objektif sorumluluğun, kusursuz, istisnai bir
sorumluluk şekli olarak anlatılışı 210
a) Objektif sorumluluğun «iradi hareketin
varlığını» dahi bertaraf ettiği görüşü 211
Objektif sorumluluğun sadece «kusurluluğu»
bertaraf ettiği görüşü 212
4 — Objektif sorumluluk durumlarının, kusur
sorumluluğu dışında bir nitelik taşımadığı
görüşü 215
a) Objektif sorumluluk durumlarını, belirli
bir kusur tipinin özel bir türü sayan
görüşler 216
b) Objektif sorumluluk durumlarnı, sübjektif
nitelikte kabul etmekle beraber, belirli bir
kusur tipi içinde incelemeyen görüşler 219
II — Basın suçlarında sorumluluğu, objektif -anormal-
Kusursuz sorumluluk şekli olarak kabul eden görüşler 223
1 — Basın suçlarında Sorumluluğu, «üçüncü şalısın
fiilinden sorumluluk» olarak kabul eden görüşler 223
2 — Basın suçlarında sorumluluğu «durum suçlu-
luğu» olarak kabul eden görüş
3 — Basın suçlarında sorumluluğu, «mesleki risk»
ile açıklayan görüşler
a) Genel olarak «mesleki risk» sorumluluğu
b)Maddi sebebiyet ilişkisine dayanan
«mesleki risk» görüşü c) «Mesleki risk» halinde, maddi sebebiyet
ilişkisinin aranmadığı görüşü
4 — Basın suçlarında sorumluluğu, iştirak sisteminin
istisnası olarak kabul eden görüş
5 — Basın suçlarında sorumlulukdan «öngörülen
taksir» durumlarının varlığını kabul eden görüş
a) Genel olarak «öngörülen taksir» kavramı
b) «Öngörülen kusur» görüşünün, basın suçlarında sorumluluğa uygulanışı
III — Basın suçlarında sorumluluğun sübjektif temellere dayanan bir özel sorumluluk sistemi olduğunu kabul eden görüşler
1 — Basın suçlarında sorumluluğun «kast
sorumluluğu» olduğu görüşü
a) Actiones liberae in causa» görüşü
b) «Nisbi öngörülen kast» görüşü
c) «Yayının iradiliği» görüşü
2 — Basın suçlarında sorumluluğun «taksir
sorumluluğu» olduğu görüşü
a) Basın suçlarında sorumluluğun, tam
anlamında, taksir sorumluluğu olduğu
görüşü
aa) Taksir sorumluluğunun genel niteliği bb) Taksirin özellikleri
b) Basın suçlarında sorumluluğun «hafif
taksir»e dayandığı görüşü
3 — Basın suçlarında sorumluluğun «normatif
sorumluluk» esasına dayandığı görüşü
a) Genel olarak «normatif sorumluluk»
b) Basın suçlarında, «normatif ihmal sorumluluğu» olduğu görüşü
aa) Genel olarak «normatif ihmal-neticeyi
men′etmeme» sorumluluğu bb) Basın suçlarında «normatif ihmal
sorumluluğunun» bulunduğu görüşü
c) Basın suçlarında sorumluluğun «normatif
taksir sorumluluğu» olduğu görüşü
aa) Genel olarak «normatif taksir» kavramı
2 — Basın suçlarında sorumluluğu «durum suçlu-
luğu» olarak kabul eden görüş 225
3 — Basın suçlarında sorumluluğu, «mesleki risk»
ile açıklayan görüşler 227
a) Genel olarak «mesleki risk» sorumluluğu 227
b)Maddi sebebiyet ilişkisine dayanan.
«mesleki risk» görüşü 228
c) «Mesleki risk» halinde, maddi sebebiyet
ilişkisinin aranmadığı görüşü 230
4 — Basın suçlarında sorumluluğu, iştirak sisteminin
istisnası olarak kabul eden görüş 231
■• 5 — Basm suçlarında sorumlulukdan «öngörülen
taksir» durumlarının varlığını kabul eden görüş 233
a) Genel olarak «öngörülen taksir» kavramı 233
b) «öngörülen kusur» görüşünün, basm suçlarında sorumluluğa uygulanışı 236
III — Basm suçlarında sorumluluğun sübjektif temellere
dayanan bir özel sorumluluk sistemi olduğunu
kabul eden görüşler 240
1 — Basın suçlarında sorumluluğun «kast
sorumluluğu» olduğu görüşü 240
a) Actiones liberae in causa» görüşü 240
b) «Nisbi öngörülen kast» görüşü 241
c) «Yayının iradiliği» görüşü 242
2 — Basm suçlarında sorumluluğun «taksir
sorumluluğu» olduğu görüşü 243
a) Basm suçlarında sorumluluğun, tam
anlamında, taksir sorumluluğu olduğu
görüşü 244
aa) Taksir sorumluluğunun genel niteliği 244
bb) Taksirin özellikleri 246
b) Basın suçlarında sorumluluğun «hafif
taksir»e dayandığı görüşü 247
3 — Basın suçlarında sorumluluğun «normatif
sorumluluk» esasına dayandığı görüşü 249
a) Genel olarak «normatif sorumluluk»
b) Basm suçlarında, «normatif ihmal sorumluluğu» olduğu görüşü 250
aa) Genel olarak «normatif ihmal-neticeyi
men′etmeme» sorumluluğu 250
bb) Basm suçlarında «normatif ihmal
sorumluluğunun» bulunduğu görüşü 256
c) Basm suçlarında sorumluluğun «normatif
taksir sorumluluğu» olduğu görüşü 258
aa) Genel olarak «normatif taksir» kavramı 258
XXI
XXII
8. II
bb) Basın suçlarında «normatif taksir sorumluluğu» bulunduğu görüşü 4 — Basın suçlarında sorumluluğun, «objektif öngörebilme» esasına dayandığı görüşü
BASÜN SUÇLARINDA CEZA SORUMLULUĞUNUN «MADDİ UNSUR» YÖNÜNDEN ÖZELLİKLERİ
I —
Kanunen sorumlu tutulan kişilere ait «fiilin müstakilliği» sorunu
1 — Kanunen sorumlu tutulanlara ait hiç bir
fiilin bulunmadığı görüşü
2 — Kanunen sorumlu tutulan kişilerin fiillerinin
müstakil mahiyet taşımadığı görüşü
a) Kastlı suç′a taksirli iştirak görüşü
b) Kusurların içtimai görüşü
3 — Kanunen sorumlu tutulanların, kendilerine
ait, müstakil fiillerinin bulunduğu görüşü
a) Kanunen sorumlu tutulanların, tamamen müstakil fiillerinin bulunduğu görüşü
b) Kastlı fiille, taksirli fiilin içtimai görüşü
II — Basın suçunun «hareket» unsuru yönünden nitelikleri
1 — Sorumluluk için, hareketin aranmadığı görüşü
2 — «Sırf hareket suçu* bulunduğu görüşü
3 — «İhmali hareket» sorumluluğu görüşü
4 — Hareketin ihmali veya icrai olabileceği görüşü
III — Basın suçunun «netice» unsuru yönünden nitelikleri
1 — Neticenin bulunmadığı görüşü
a) Hareket olmadığı için netice olamayacağı görüşü
b) «Tabii neticenin» bulunmadığı görüşü (neticesiz suç)
2 — Hukuki neticeden sorumluluk görüşü
3 — Eser sahibinin fiilinin, netice teşkil ettiği görüşü
4 — Suç teşkil eden neticenin, «cezalandırılabilme
şartı olduğu görüşü
IV — Basın suçlarında «maddi sebebiyet alâkası»
yönünden özellikler
1 — Maddi sebebiyet ilişkisinin varlığını kabul
eden görüşler
2 — Maddi sebebiyet ilişkisinin varlığını kabul
264 267
268
269
269
271 271 273
274
275 276
277
278 279 280 282
283
284
284
284 288 291
293 296 297
298
XXIII
etmeyen görümler 297
3 — «Normatif illiyet rabıtasını» kabul eden ′
görüşler 298
§. III — BASIN SUÇLARINDA SORUMLULUK SİSTEMİNİN
«CEZALARIN ŞAHSİLİĞİ» KURALI AÇISINDAN
DEĞERLENDİRİLMESİ 299 — 324
I — «Cezaların şahsiliği» kavramı 299
1 — Cezaların şahsiliği kuralını objektif bir kavram
olarak kabul edenler 300
a) Anayasalar ve anayasa hukukçularına göre, cezaların şahsiliği kavramı 300
b) Kişinin kendi fiilinden sorumluluğu görüşü 303
c) Sorumluluğun «şahsiliği _ sübjektifliği»
ayrımı 304
2 — Cezaların şahsiliği kuralını sübjektif bir
kavram olarak kabul edenler 306
a) «Kusurlu fiilden sorumluluk» anlayışı 306
b) Fozitivistler yönünden cezaların şahsiliği 308
c) Sübjektif anlayış yönünden objektif sorumluluk 310
II — Basın suçlarında sorumluluk sistemini cezaların
şahsiliği kuralına aykırı bulan görüşler 312
1 — Üçüncü şahsın fiilinden sorumluluk teşkil eden
basın suçlarında sorumluluğun, cezaların şahsiliği¬
ne aykırı olduğu görüşü 313
2 — Anormal sorumluluk esasına dayanan basın suç-
larında, sorumluluğun cezaların şahsiliğine aykı¬
rı olduğu, görüşü 314
3 — Sübjektif nitelikteki cezaların şahsiliği kuralı
ile objektif sorumluluk durumlarının bağdaşa¬
mayacağı görüşü 315
III — Basın suçlarında sorumluluk sistemini cezaların
şahsiliği kuralına uygun sayan gömüşler 317
1 — Basın suçlarında sorumluluğu, objektif sorum-
luluk olarak kabul ettikleri halde, cezaların şah¬
siliğine uygun gören görüşler 318
2 — Basın suçlarında sorumluluğu, sübjektif sorum-
luluk olarak kabul ettikleri için cezaların şahsi¬
liği kuralına uygun gören görüşler 320
XXIV
§. IV — SUÇA VE SORUMLULUĞA TESİR EDEN SEBEP¬
LERİN BASIN SUÇLARINDA UYGULANMASI 322 — 358
I — Kusurluluğu ortadan kaldıran sebeplerin basın
suçlarında uygulanması 323
1 — Sorunun genel nitelikleri 323
a) Sorunluğu kaldıran sebeplerin «hareket» unsurunu kaldırdığı görüşü 325
b) Sorumluluğu kaldıran sebeplerin bulunması durumunda «neticenin» olmadığı görüşü 327
c) Sorumluluğu kaldıran sebeplerin varlığı ha¬linde, «kusurluluğun» mevcut bulunmadığı görüşü 328
d) Sorumluluğu kaldıran sebeplerin varlığı halinde, «maddi sebebiyet alâkasının» ortadan kalktığı görüşü 330
2 — Sorumluluğu kaldıran sebeplerin varlığının «ba-
sın suçlarında» da sorumluluğu önleyeceği
görüşü 331
a) Basın suçlarında sübjektif sorumluluk olduğu görüşüyle sorumluluğu kaldıran sebeplerin etkenliğini kabul edenler 331
b) Sorumluluğu kaldıran sebeplerin varlığı ha¬linde, «iradi hareket» bulunmadığı için. basın suçlarında da uygulanabileceği görüşü 334
c) Normatif sorumluluk durumunda da sorum¬luluğu kaldıran sebeplerin uygulanabilece¬ği görüşü 335
d) Sorumluluğu kaldıran sebeplerin varlığı ha¬linde «maddi sebebiyet ilişkisi» bulunmadığı için, basın suçlarında da uygulanabileceği görüşü 338
3 — Sorumluluğu kaldıran sebeplerin, basın suçla-
rında sorumluluk durumunda uygulanamayacağı
görüşü 341
a) Basın suçlarında sorumluluğu «kusursuz so¬rumluluk» olarak kabul edenler 341
b) Basın suçlarında sorumluluğu «objektif ön¬görülen kusur» durumu olarak kabul edenler 343
4 — Sorumluluğu kaldıran sebeplerin, basın suçla-
rında sorumluluk durumuna kısmen etki yap¬
tığı görüşü 345
XXV
II — Hukuka uygunluk ve cezasızhk sebeplerinin basın
suçlarında uygulanması ve etkisi 347
1 — Mevkut neşriyatla işlenen basm suçlarında ce-
zasızlık ve hukuka uygunluk sebeplerinin uy¬
gulanması 34 8
a) «İşlenen suç-»u cezalandırılabilen bir fiilin
mevcudiyeti olarak kabul edenler 349
aa) Hukuka uygunluk sebeplerinin uygulanması 349 bb) Eser sahibine ait, sübjektif cezayı kaldıran
sebeplerin etkisi 349
cc) Eser sahibinin bilinmemesinin etkisi 351
dd) Eser sahibinin isnat kaabiliyetinin btalun-
mamasının etkisi 351
b) «İşlenen suç»u sadece «maddi fiilin» mevcudi¬
yeti olarak kabul edenler 352
2 — Gayrı mevkut neşriyatla işlenen basm suçlarında
cezasızlık ve hukuka uygunluk sebeplerinin
uygulanması 354
III — Suça tesir eden sebeplerin, basın suçundan kanunen
sorumlu tutulanların sorumluluğuna etkisi 355
§. V — BASIN SUÇLARINDA CEZA SORUMLULUĞUNUN
«BASIN SUÇUNUN UNSURLARI» YÖNÜNDEN ÖZEL¬
LİKLERİ KONUSUNDA GÖRÜŞÜMÜZ 358 — 424
I — Basın suçundan sorumluluğun konusu ve nedeni 358
1 — Sorumluluğun nedeni, «basılmış eserle «suç
işlenmesidir 359
2 — Sorumluluğun konusu «yayın faaliyetidir» 360
3 — Sorumluluğun konusu olan «yayın fiili», müsta-
kil fiildir 361
II — Yayın fiilinin, maddi unsur yönünden, özellikleri 363
A — «Hareket» unsuru yönünden özellikler 364
1 — «Hareket» unsuru ile ilgili görüşlerin eleştirisi 364
2 — «Hareketin» nitelikleri 366
a) Hareketin muhtevası, yayma yönelik fa. aliyetlerdir 366
b) Hareket, icrai nitelikde harekettir 367
c) Hareket, iradi harekettir 368
B — «Netice» yönünden özellikler 369
1 — «Netice» unsuru ile ilgili görüşlerin eleştirisi 369
2 ,— «Netice» basilmiş eserin yayınlanmasıdır 372
XXVI
C — Maddi sebebiyet ilişkisi yönünden özellikler 373
1 — Maddi sebebiyet ilişkisi konusundaki görüşlerin
eleştirisi 373
2 — «Yayın faaliyeti» ile «basılmış eserin yayını»
arasında maddi sebebiyet ilişkisi mevcuttur ve
sorumluluk için varlığı zorunludur 375
ilişkinin
«kusurluluk» unsuru
III
IV
Eser sahibinin fiili ile yayın fiili arasındaki hukuki nitelik ve özellikleri
1 — Eser sahibinin gerçekleştirdiği netice, kanunen
sorumlu tutulanlar açısından «netice» değildir
2 — Suç teşkil eden netice, cezalandırılabilirle şartı
değildir
3 — «İstenmeyen sonuç» fiilin «hukuka aykırılık vas-
fını» teşkil etmektedir
Basın suçlarında sorumluluğun yönünden özellikleri
«Kusurluluk» konusundaki görüşlerin eleştirisi
Basın suçlarında sorumluluğu, objektif sorum¬luluk olarak kabul eden görüşlerin eleştirisi Basın suçlarında sorumluluğu, sübjektif sorum¬luluk olarak kabul eden görüşlerin eleştirisi
a) Basın suçlarında sorumluluğu «kast sorumlu¬luğu» sayan görüşlerin eleştirisi
b) Basın suçlarında sorumluluğu, «taksir so¬rumluluğu» olarak kabul eden görüşlerin eleştirisi
c) Basın suçlarında sorumluluğu «normatif so¬rumluluk» olarak kabul eden görüşlerin eleştirisi
376
377 378 379
384
384
384 386 386
387
389
B
Basın suçlarında sorumluluğun «kusurluluk»
yönünden nitelikleri konusundaki görüşümüz 391
1 — Objektif sorumluluk, kusurun aranmadığı, sorum¬
luluk türüdür 392
2— Objektif sorumluluğun «kusurun aranmadığı»
sorumluluk olarak anlaşılışınm doğurduğu so¬
nuçlar ve bu anlayışın temel unsurları 395
a) İradi, hareketi, kusurlu hareket olarak kabul
etmek, fiil ile kusurluluğu karıştırmak demektir 395
b) Kusurluluk, «iradi fiil» hakkında normatif
bir değer hükmüdür. Objektif sorumluluk, bu
değerlendirme yapılmadan sorumluluğun
doğması anlamına gelir 399
XXVII
c) Objektif sorumluluk durumunda, maddi se¬
bebiyet ilişkisinin bulunması zorunludur. Mad¬
di sebebiyet ilişkisinin «şart nazariyesine»
göre tesbiti gerekir 404
3 — Basın suçlarında sorumluluk «objektif sorum-
luluktur» 406
4 — Basın suçlarında sorumluluğun «tipiklik» unsuru
yönünden özelliği ve diğer objektif sorumluluk
durumlarından ayrıldığı noktalar 408
V — Snça ve sorumluluğa tesir eden sebeplerin basın suç¬
larında uygulanması konusundaki görüşümüz 411
1 — Sorumluluğu kaldıran sebeplerin basın suçların-
da uygulanması konusundaki görüşümüz 411
2 — Hukuka uygunluk ve cezasızlık sebeplerinin basm
suçlarında uygulanması konusundaki gö¬
rüşümüz 413
IV — Basın suçlarında sorumluluğun «cezaların şahsiliği»
kumalı açısından değerlendirilmesi konusundaki görü¬
şümüz 414
1— «Cezaların şaksiliği» kuralı ile ilgili eleştirisel
görüşler 415
2 - - Basın suçlarında sorumluluk sistemi «cezaların
şahsiliği» kuralına aykırı nitelik taşımaktadır 417
VII — Basm suçlarında sorumluluk konusunda öneriler 418
1 — Kanunen sorumlu tutulan kişilerin fiillerinin
müstakilliği belirlenmelidir 419
2 — Sorumluluğun nedeni belirtilmelidir 420
3 — Sorumluluk sübjektif temele oturtulmalıdır 421
4 — Gayrımevkut neşriyat yönünden de «kusurluluk»
kuralı uygulanmalıdır 422
5 — Ayrı bir müeyyide sistemi uygulanmalıdır 423
Yararlanılan Eserler
425
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı