Kargo Gönderim Saatleri;
Kartlarına Taksit
Yeni Ãœyelik
Ãœye GiriÅŸi
Mimarın Telif Hakkı
Mimarın Telif Hakkı
Gürhan Sefa DOĞRUL
Sayfa Sayısı
:
360
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2013
ISBN NO
:
9786058587502
85,00
TL 
Bu ürün şu anda stoklarımızda yok!Yazarın diğer ürünlerine gözatmanızı tavsiye ederiz...
GÄ°RÄ°Åž
İnsan, en soğuk iklimden en sıcak iklime kadar, her türlü doğa şartlarında yaşayabilen tek canlı türüdür. İnsanın doğayla mücadele edebilmesi, diğer canlılar üzerinde egemenlik kurabilmesi ve uygarlıklar tesis edebilmesi, akıl ve aklın ürettiği fikir sayesinde mümkün olabilmiş¬tir. Fikrin tarihi, insanlık tarihi kadar geriye gitmektedir. Tarih boyunca, fikir üreten insanlar, fikirleri sayesinde daha refah bir hayat yaşayarak, fikirlerinin semeresinden yararlanmışlardır.
Fikir, soyut bir kavramdır ve tecessüm etmedikçe unutulması ve yok olması kaçınılmazdır. Bilgi ve teknoloji, fikrin tecessümüne ve somutlaşmasına olanak sağlayacak düzeye ulaşmadan önce, fikir üzerinde bir hakkın mevcudiyeti de tasavvur edilemiyordu. Yazının icat edilmesiyle, yazıda tecessüm eden fikrin aidiyeti ve bu fikirden yarar¬lanma hakkı tartışılmaya başlanmıştır. Matbaanın icadı, fikrin kitap yoluyla kitlelere ulaşmasına olanak sağlamış ve fikrin önemli hale gelen ekonomik getirişi, fikrî hak kavramına ilişkin tartışmaları hızlandırmış¬tır. Soyut nitelikli fikir üzerindeki hakkın anlaşılabilmesi ve özellikle fikrin ekonomik semereleri üzerindeki hak sahibinin tespiti için çok sayıda teori üretilmiştir. Fikir üzerindeki hakkın sadece ekonomik haktan ibaret olmadığı; insan vücudunun bir üretimi, parçası olan fikir üzerinde şahsi hakların da olabileceği düşüncesiyle günümüzün ulusal ve uluslararası fikrî hak düzenlemelerinin temelini teşkil eden Monist Teori gelişmiştir.
Uygarlık seviyesi yüksek ülkeler, medeniyetlerini daha da geliş¬tirmek için fikre hukuki koruma sağlayarak, yeni ve faydalı fikirler üretilmesini teşvik etmişler ve vatandaşlarının kendilerine ait olmayan fikirlerden haksız yararlanmalarını önlemişlerdir. Gelişmiş devletler, kendi ülkelerinden kolaylıkla diğer ülkelere geçebilen fikrî eserlerin, diğer devletler tarafından da korunmasını sağlamak için önce ikili ve daha sonra uluslararası antlaşmalar yapmışlardır.
Fikre uluslararası hukuk koruması saÄŸlayan en önemli anlaÅŸma, Bern SözleÅŸmesi\\\′dir. Monist Teorinin egemen olduÄŸu Bern SözleÅŸmesi, ekonomik ve kültürel yönden geliÅŸmiÅŸ devletlerin tamamı ve tüm devletlerin çoÄŸunluÄŸu tarafından kabul edilmiÅŸtir.
Ãœlkemizde 1952 yılına kadar Fikrî Mülkiyet Teorisinin egemen olduÄŸu Hakk-ı Telif Kanunu uygulanmış ve Hirsch tarafından hazırlanan 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun yürürlüğe girdiÄŸi 1.1.1952 tarihinden sonra ülkemizde de Monist Teorinin egemen olduÄŸu Bern SözleÅŸmesi\\\′ne paralel bir fikir hukuku uygulanmaya baÅŸlanmıştır. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, Bern SözleÅŸmesi\\\′nin tadillerine ve dünyada deÄŸiÅŸen telif hukuku eÄŸilimlerine göre pek çok kez deÄŸiÅŸtiril¬miÅŸtir. Bu deÄŸiÅŸiklikler nedeniyle bütünlüğü zedelenmiÅŸ ve terminoloji birliÄŸini saÄŸlayamamış olsa da Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu telif haklarını çaÄŸdaÅŸ eÄŸilimlere uygun bir ÅŸekilde düzenlemektedir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda, hukuki koruma kapsamında¬ki fikir ürünlerinin türleri belirlenmiÅŸ ve belirlenen türdeki fikir ürünlerinden yaratıcısının hususiyetini taşıyanlar, eser olarak tanımla¬narak telif hukuku koruması altına alınmıştır. Mimari fikrî ürünler, ilim ve edebiyat türündeki eserler ve güzel sanat eseri türündeki eserler arasında düzenlenmiÅŸtir. Mimari fikrî ürünlerin farklı iki eser grubunda düzenlenmesinin nedeni, mimari fikrî ürünlerin, bir yönüyle teknik ve bilimsel; diÄŸer yönüyle sanatsal nitelikli oluÅŸudur. FSEK\\\′in 2. maddesi¬nin 1. fıkrasının 3. bendinde eser olarak tanımlanan mimarlık tasarım ve projeleri ile mimari maketler, bilimsel nitelikli fikrî ürünler ve FSEK\\\′in 4. maddesinin 1. fıkrasının 3. bendinde tanımlanan mimarlık eserleri ise sanatsal nitelikli fikrî ürünlerdir.
Bilim ve teknolojinin gelişmesi ve insan ihtiyaçlarının artması, yapıların tek bir mimar tarafından tasarlanmasını güçleştirmekte ve günümüzde mimari fikrî eserlerin pek çoğu birden fazla mimarın fikrî katkısıyla meydana getirilmektedir. Mimarların fikrî katkılarıyla ortaya çıkan mimari fikrî eserlerin sahipliğini tespit etmek ve ortak eser sahibi mimarlar arasındaki hukuki ilişkileri düzenlemek telif hukukunun temel meselelerindendir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, bilimsel veya sanatsal niteliğin¬den bağımsız olarak her türlü mimarlık projesi ve mimari makete hukuki koruma bahsetmişken; mimarlık projelerinin uygulanmasıyla (inşasıyla) meydana getirilen yapılardan, sadece estetik (sanatsal) nitelik taşıyan mimarlık eserlerine hukuki koruma bahsetmiştir. Sübjektif bir değerlendirme olan estetik (sanat) kavramı, yapıya eser vasfını kazandırmaktadır. Mimarın telif hakkına ilişkin hukuki sorunla¬rın en önemlisi, uygulamada mimarlık projelerinin koşulsuz korunması prensibinin, Kanuna aykırı olarak estetik nitelikten yoksun yapılara da tatbikidir. Yapının estetik niteliğine bakılmaksızın, her türlü yapı üzerinde mimarın telif hakkının bulunduğu inancı, mimar ile yapı maliki arasındaki haklar dengesini, yapı maliki aleyhine esaslı şekilde bozmak¬tadır.
Mimarın telif haklarına ilişkin yapılan çalışmaların sayısı bir elin parmaklarını dahi geçmemektedir. Bilime katkısı olacağına inandığımız, mimarın telif hakkına ilişkin düşüncelerimiz beş bölümde ifade edilmiştir.
Çalışmamızın birinci bölümünde, telif haklarının tarihî gelişimi, uluslararası telif hakları sözleşmeleri, fikrî hak teorileri ve terminoloji tartışılmıştır. Türk telif hukukunda terminoloji sorunu belirlendikten sonra terim önerilerimiz sunulmuştur.
Çalışmamızın ikinci bölümünde, genel olarak mimari fikrî eserler ile eserin objektif ve sübjektif unsurları incelenmiştir. Mimarlık eserine konu yapılar ile eser niteliğinden yoksun yapıların ayırt edici özellikleri bu bölümde ele alınmıştır.
Çalışmamızın üçüncü bölümü, eser sahipliği ve eser sahipliğinde özellik arz eden hallere ilişkindir. Bu bölümde özellikle, esere fikrî nitelikteki katkıları ile bedeni nitelikteki katkıların ayrımı yapılarak, iştirak halinde ve müşterek eser sahipliğinin koşulları tespit edilmiştir. İştirak halinde ve müşterek eser sahibi mimarların ortak eserlerinin mali ve manevi haklarını kullanmalarından doğabilecek hukuki ihtilaflar tespit edilerek, muhtemel çözüm yolları önerilmiştir.
Çalışmamızın dördüncü bölümünde, mimari fikrî eserler üzerin¬deki mali ve manevi haklar ile bu hakların kapsamı tespit edilmiştir. Mimarlık eseri üzerinde mimar ile yapı malikinin menfaat çatışmaları tespit edilerek, çatışan hakların dengelenmesini sağlayabilecek yöntem¬ler tartışılmıştır.
Çalışmamızın beÅŸinci ve son bölümünde, mimari fikrî eserler üzerindeki telif hakkı ihlallerinin tespiti, önlenmesi, durdurulması ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına iliÅŸkin özel hukuk ve ceza hukuku davaları incelenmiÅŸtir. Çalışmamızın bu bölümünde, mimarın telif hakkına dair hukuki ihtilaflara iliÅŸkin öğreti görüşlerinin yanı sıra Yargıtay\\\′ın çözümlerine de yer verilmiÅŸtir. Çalışmanın hazırlandığı sırada Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda kapsamlı bir deÄŸiÅŸik çalışması yapıldığından; söz konusu deÄŸiÅŸiklik Kanun Tasarısı Taslağı da çalışmamızda deÄŸerlendi¬rilmiÅŸtir.
Çalışmada Türk hukuku esas alınmış; ancak hukuki sorunların tespit ve çözümünde karşılaştırmalı hukuktan yararlanılmıştır.
İncelememizin sonunda varılan kanaatler topluca çalışmamızın \\\"Sonuç\\\" kısmında özetlenmiştir.
ÖNSÖZ
İnsanın doğa şartlarından korunabilmesi ve medeniyetler kura¬bilmesinin zorunlu bir unsuru olan yapı, insan yaşamının vazgeçilmez bir ihtiyacıdır. Ev, işyeri, okul, park, tiyatro, köprü, baraj insanın yaşamını sürdürmesine olanak sağlayan yapılardan sadece birkaçıdır. Yapı, inşa edildiği yer ve zamana ilişkin bilgiler de barındırmaktadır. Örneğin, Pompei antik şehrindeki yapılar, 2100 yıl önce yaşamış Pompei halkının, inancı, kültürü, ticaret kuralları, fen bilimlerindeki gelişmişlik¬leri gibi pek çok konuda günümüze önemli bilgiler aktarmaktadır. Tarih boyunca, mimarlar kullanım amacına en uygun yapıyı tasarlamakla yetinmemiş, duygu ve düşüncelerini yapıda şekillendirmeye gayret etmişlerdir. Özellikle ekonomik refahın sağlandığı dönemlerde, mimarlar yapıyı bir ressamın tuvali ya da bir şairin söz dizeleri gibi kullanmışlar ve bugün dahi hayranlık uyandıran estetik yapılar ve şehirler meydana getirmişlerdir.
Yapı, çok karmaşık bir sürecin sonunda meydana gelir. Yapı in¬şasında, makine, inşaat, elektrik, elektronik, iklimlendirme, deprem, matematik, fizik, kimya gibi çeşitli mühendislik bilimlerinin bilgi ve teknolojisinden istifade edilmektedir. Yapı inşa sürecinin karmaşıklığı, yapının önceden tasarlanmasını zorunlu kılmaktadır. Yapı, mimar tarafından tasarlanmakta ve bu tasarımlar, mimarlık plan ve projeleriyle şekillenmektedir. Mimarın bilimsel bilgi ve mesleki birikimiyle meydana getirdiği mimarlık plan ve projeleri, ilmi birer eserdir ve fikir hukuku¬nun önemli bir konusunu oluşturmaktadır.
Yapı tasarımını ifade eden mimarlık plan ve projesi, diğer fikrî eserlerden farklı olarak, uygulanarak çoğaltılmaya ve üç boyutlu yapı inşasına olanak sağlamaktadır. Mimarlık projesinin uygulanmasıyla [inşasıyla] meydana getirilen yapı, kural olarak, mimarlık projesinin basit bir çoğaltmasıdır. Diğer fikri eserlerde olduğu gibi çoğaltma (yapı] üzerindeki fikri haklar, eser aslı olan mimarlık projesine bağlıdır. Buna karşın yapı, pozitif hukukun belirlediği niteliklere sahipse, mimarlık projesinden ayrı bir eser vasfı kazanabilir. Pozitif hukuklar, yapının mimarlık projesinden ayrı bir eser vasfı kazanabilmesi için \\\"bedii\\\", \\\"estetik\\\", \\\"güzel\\\", \\\"orijinal\\\", \\\"güzel sanat eseri\\\" gibi bir niteliğe sahip olmasını öngörmektedir. Yapının eser vasfını kazanabilmesi için öngörülen nitelikler, sübjektif değerlendirmeyle tespit edilebilecek türdendir. Zira yapının \\\"bedii\\\", \\\"estetik\\\", \\\"güzel\\\", \\\"orijinal\\\", \\\"güzel sanat eseri\\\" gibi niteliklerinin değerlendirilmesi, kişi, zaman, mekân, kültür, inanç gibi değişkenlerden etkilendiğinden, söz konusu vasıfları tespit için objektif kurallar belirlenmesi mümkün değildir. Bununla birlikte, eser niteliğini haiz yapıların alelade çoğaltma yapılardan ayırt edilmesi için en azından sübjektif değerlendirme ölçütlerinin de tespit edilip geliştirilmesi zorunludur. Zira mimarın duygu ve düşüncelerini, yaratıcı bir üslupla üzerinde şekillendirdiği, insan ihtiyacını gidermenin yanı sıra, sanat eseri niteliği de taşıyan yapıların, sadece mesleki ve teknik bilginin tecessümünden ibaret yapılardan ayırt edilmesinde kişisel ve toplumsal yarar bulunmaktadır. Yapının eser niteliğini hukuka ve adalete uygun tespit etmek, fikri emekleriyle sanat icra eden mimarları, mesleki bilgileriyle zanaat icra eden mimarlardan ayırmak suretiyle, şahsi menfaatlerin korunmasına ve insanların güzel bir çevrede yaşamasına olanak sağlayarak toplumsal menfaatin sağlanmasına hizmet edecektir.
Güzel sanat eseri niteliğindeki yapıların bütünlük ve mevcudiye¬tinin muhafazası, mimarların ve toplumun eser üzerindeki menfaatlerini korumasına karşın yapı sahiplerinin menfaatlerini önemli ölçüde kısıtlamaktadır. Telif hukukunun önemli sorunlarından biri de mimar ile yapı sahibinin çatışan haklarının sınır ve kapsamını objektif kurallarla belirlemektir. Bununla birlikte, objektif ölçütler, somut olay adaletini ortadan kaldıracak nitelik ve katılıkta da olmamalıdır.
21.5.1910 tarihli Hakk-ı Telif Kanunda ve bu Kanunun yerini alan, 5.12.1951 tarih ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 4. maddesinde, mimarlık eserleri, fikrî hukuk kapsamında \\\"eser\\\" olarak tarif edilmiş olmasına rağmen, Türk hukuk literatüründe mimarın telif hakkına ve özellikle yapı maliki ile mimarın karşılıklı menfaatlerine ilişkin yukarıda belirttiğimiz sorunlara dair yeterli bilimsel inceleme ve araştırma yapılmamıştır. Mimarın telif hakkına ilişkin monografık araştırma eksiğini gidermeye yönelik çalışmamızın, mimarların ve yapı sahiplerinin karşılıklı haklarına ilişkin araştırma yapan bilim ve uygulama insanlarına faydalı olmasını diliyoruz.
Engin hukuk bilgisini ve tecrübesini ÅŸahsımdan esirgemeyen ve bu tez çalışmasında teÅŸvikleriyle beni cesaretlendiren kıymetli hocala¬rım Sayın Prof. Dr. Seza ReisoÄŸlu ve Sayın Bülent Ensari\\\′ye; deÄŸerli fikir ve yönlendirmeleriyle çalışmaya katkıda bulunan baÅŸta Tez Danışmanım Sayın Prof. Dr. Ä°hsan ErdoÄŸan olmak üzere, deÄŸerli Doktora Tezi Jüri Ãœyeleri, Sayın Prof. Dr. Mustafa Fadıl Yıldırım, Sayın Prof. Dr. Kudret Güven, Sayın Prof. Dr. Veysel BaÅŸpınar ve Sayın Prof. Dr. Hasan Seçkin OzanoÄŸlu\\\′na şükran ve saygılarımı sunarım. Kıymetli dostum Sayın Av. Ebru TaÅŸkın\\\′ın fikrî tartışmalarla çalışmaya derinlik kazandırmasına ve redaksiyon yardımlarına bilhassa minnettarım.
Kaynak araÅŸtırma ve temininde yardımlarını esirgemeyen çok sayıda kiÅŸiye ayrı ayrı teÅŸekkür ediyorum. Ancak özellikle, baskısı yapılmayan tezinin orijinal bir suretini armaÄŸan eden Sayın Dr. Iur. Markus Bachmann\\\′a; henüz ticari yayımı yapılmamış Türkçe Sözlük\\\′ün tanıtım baskısından bir nüsha armaÄŸan eden Türk Dil Kurumu önceki baÅŸkanı Sayın Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın\\\′a ve Legal Advanced Studies Library\\\′deki çalışmalarımda, her türlü yardım ve desteÄŸi saÄŸlayan Sayın Lindsey Coffin\\\′e teÅŸekkürü bir borç bilirim.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ v
İÇİNDEKİLER ix
KISALTMALAR xvii
GÄ°RÄ°Åž 21
BİRİNCİ BÖLÜM
FİKRÎ HUKUKUN TARİHÎ GELİŞİMİ, TEORİSİ VE TERİM SORUNU
I. FİKRÎ HUKUKUN TARİHÎ GELİŞİMİ 25
A. Genel Olarak 25
B. İlk ve Orta Çağdaki Gelişmeler 26
1. İlk Çağdaki Gelişmeler 26
2. Orta Çağdaki Gelişmeler 28
C. İmtiyazlar Dönemi (1450 - 1789] 30
D. Fikrî Hakların Kanunla Düzenlenme Dönemi 33
1. Fransa 34
2. Ä°ngiltere 35
3. Ä°talya 36
E. Türkiye\\\′de Fikrî Hakların Tarihî GeliÅŸimi 37
II. ULUSLARARASI FİKRÎ HUKUK SÖZLEŞMELERİ 43
A. Bern Sözleşmesi 44
B. Montevideo Sözleşmesi 45
C. Pan Amerikan Sözleşmeleri 46
D. Evrensel Telif Hakları Sözleşmesi 46
III. FİKRÎ HAK TEORİLERİ 46
A. Fikrî Mülkiyet Teorisi 47
B. Åžahsiyet (KiÅŸilik) Haklan Teorisi 48
C. Gayri Maddi Mal ve Düalist (Çifte Hak) Teorileri 48
D. Monist (Bütüncül) Teori 49
IV. TÜRK HUKUKUNUN ETKİLENDİĞİ TEORİLER 50
V. TERÄ°M SORUNU 52
A. Terim Konusunda Tartışmalar 52
B. Terim Önerimiz 55
İKİNCİ BÖLÜM
MİMARİ FİKRÎ ESER KAVRAMI VE UNSURLARI
I. GENEL OLARAK ESER 61
A. Çeşitli Kanunlarda Eser Kavramı 61
1. Türk Borçlar Kanununda Eser Kavramı 61
a. Yayım Sözleşmesinde Eser Kavramı 62
b. Eser Sözleşmesinde Eser Kavramı 62
2. Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında
Kanun ve Basın Kanununda Eser Kavramı 66
B. Telif Hukukunda Eser Kavramı 67
C. Fikrî Eserin Unsurları 68
1. Objektif Unsur 68
a. Ä°lim ve Edebiyat Eserleri 69
(1). Dil ve Yazı ile İfade Olunan Eserler 70
(2). Bilgisayar Programları ve Hazırlık Tasarımları 70
(3). Sözsüz Sahne Eserleri 72
(4). Bediî Vasfı Bulunmayan Teknik ve İlmî Eserler 73
b. Musikî Eserleri 73
c. Güzel Sanat Eserleri 74
d. Sinema Eserleri 75
e. Ä°ÅŸlenme ve Derlenme Eserler 75
2. Sübjektif Unsur 75
II. MİMARİ FİKRÎ ÜRÜNLERİN UNSURLARI 77
A. Mimari Fikrî Ürünlerin Objektif Unsuru ve Şekillenmesi 79
1. Mimarlık Projesi İle Mimarlık Eserinin (Mimari Yapının)
Ayırt Edilmesi 79
2. Kanunda Sayılan Mimari Fikrî Ürün Türleri 82
a. Mimarlık Projesi 82
(1). Hazırlık ve Ön Etüt Çalışmaları 84
(2). Ön Proje 84
(3). Kesin Proje 85
(4). Uygulama Projesi 85
b. Mimari Maket 86
c. Mimarlık Eseri (Mimari Yapı} 87
(1). Taşınır ve Taşınmaz Yapılar 87
(2). İşlevsel ve Estetik Yapılar 90
(3). Yer Üstü, Yer Altı ve Su Altı Yapıları 92
(4). Kapalı ve Açık Alan Yapıları 93
(5). İç Mimarlık Eserleri (İç Alan Şekillendirmeleri) 93
3. Mimari Fikrî Ürünlerin Kısmen ve Tamamen Şekillenmesi. 95
4. Tescil ve Tevdii Ä°ÅŸlemi 97
B. Mimari Fikrî Ürünlerin Sübjektiflik (Hususiyet) Unsuru 99
1. Genel Olarak Sübjektiflik Unsuru 99
2. Mimari Fikrî Eserlerde Hususiyet Unsuru 103
a. Mimarlık Projeleri ve Mimari Maketlerde Hususiyet Unsuru 103
b. Mimarlık Eserinde (Mimari Yapıda) Hususiyet Unsuru.106
3. Mimarlık Eserlerinde (Mimari Yapılarda) Estetik 108
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MİMARİ FİKRÎ ESER SAHİPLİĞİ
I. MİMARİ FİKRÎ ESER SAHİPLİĞİNİN KAZANILMASI 116
A. Mimari Fikrî Eser Sahibinin Niteliği 116
1. Gerçek Kişiler 116
2. Tüzel Kişiler 118
B. Mimari Fikrî Eser Sahibinin Mesleki Ehliyeti 121
II. MİMARİ FİKRİ ESER SAHİPLİĞİNDE ORTAKLIK 122
A. Müşterek Mimari Fikrî Eser Sahipliği 123
1. Eser Sahiplerinin Birden Fazla Olması 124
2. Müşterek Eserin Müstakil Eserlerden Oluşması 126
a. Kısımlara Ayrılabilme 126
b. Her Bir Kısmın Müstakilen Değerlendirilebilmesi 127
3. Müşterek Eser Sahipliğinin Tabi Olduğu Hükümler 127
B. İştirak Halinde Mimari Fikrî Eser Sahipliği (Eser Sahipleri
BirliÄŸi) 129
1. Eser Sahipleri BirliÄŸinin Hukuki NiteliÄŸi 129
2. Eser Sahipliğine İştirak İçin Fikrî Katkının Niteliği 131
a. Fikrî Katkı 131
b. Yardımcı Şahıs 133
3. Eserin ve Hususiyetin Bütünlük Arz Etmesi 135
4. Eser Sahiplerinin Payları 136
5. Eser Sahipleri Birliğinin Kararları ve Yönetimi 137
6. Eser Sahipleri BirliÄŸinin Temsili 139
7. Eser Sahipleri BirliÄŸinin Sona Ermesi 139
a. Koruma Süresinin Sona Ermesi 140
b. Eserin Yok Olması 142
c. Adi Şirket Hükümlerinin İştirak Halinde Eser
Sahipliğine Uygulanamayacağı Haller 143
8. Eser Sahiplerinden Birinin Ölümünün Eser Sahipleri
BirliÄŸine Etkisi 144
a. Ölümün Eserin Tamamlanması veya Alenileşmesinden
Önce Gerçekleşmesi 144
b. Ölümün Eserin Alenileşmesinden Sonra
Gerçekleşmesi 145
III. MİMARİ FİKRÎ ESER SAHİPLİĞİ KARİNESİ 146
A. Sahibinin Adı Belirtilen Mimari Fikrî Eserler 146
B. Sahibinin Adı Belirtilmeyen Mimari Fikrî Eserler 149
IV. MİMARİ FİKRİ ESER MESLEK SAHİPLERİ BİRLİĞİ 151
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
MİMARİ FİKRÎ ESER ÜZERİNDEKİ HAKLAR
I. MANEVÄ° HAKLAR 157
A. Mimari Fikrî Eseri Kamuya Sunma Yetkisi 159
1. Mimari Fikrî Eserin Kamuya Sunulması 159
a. AlenileÅŸme 160
b. Yayımlama 161
2. Mimari Fikrî Eseri Kamuya Sunma Kararı 162
a. Kamuya Sunma Kararı 163
b. Kararın İçeriği 163
3. Mimari Fikrî Eseri Kamuya Sunma Yetkisi Verilmesi 164
a. Yetkilendirme 164
b. Yetkilendirmenin Sınırı 166
c. Haksız Yasaklama 167
d. Yetkinin Geri Alınması 169
B. Mimari Fikrî Eserde Adın Belirtilmesi Yetkisi 170
1. Güzel Sanat Eseri Niteliğindeki Yapılarda Mimarın Adının
Belirtilmesi 172
2. İştirak Halinde Eser Sahibi Mimarların Eserde Adlarının
Belirtilmesi 172
3. Eser Nüshalarında ve İşlenme Eserlerde Adın
Belirtilmesi 174
4. Eserde Belirtilen Eser Sahibi Adı İle Gerçek Eser Sahibinin
Farklı Olması 175
a. Başkasının Eserinin Sahiplenilmesi 176
b. Eserde Adın Haksız Kullanılması 177
5. Eser Sahibinin Adının Değiştirilmesi 178
C. Mimarın Eserinin Bütünlüğünün ve Mevcudiyetinin
Korunmasını İsteme Hakkı 179
1. Eserin Bütünlüğüne Müdahale (Değiştirme, Bozma, Yok
Etme) Kavramı 182
2. Mimarlık Projeleri ve Mimari Maketlerin Bütünlük ve
Mevcudiyetinin Korunması 183
a. Mimarlık Projesinin ve Mimari Maketin Bütünlüğünün
Korunması 184
(1). Mimarlık Projesinin Değiştirilmesi 184
/. Mimarların Ortak Eserlerinde 184
//\\\′. Ä°stihdam Edilen Mimarın Eserlerinde 185
//\\\′/\\\′. SipariÅŸ Ãœzerine Hazırlanan Eserlerde 185
(2). Mimari Maketlerin DeÄŸiÅŸtirilmesi 190
(3). Mimarlık Projesi ile Mimari Maketlerde Zaruri
DeÄŸiÅŸiklikler 190
b. Mimarlık Projesinin ve Mimari Maketin Mevcudiyetinin
Korunması 192
3. Mimarlık Eserinin (Mimari Yapının] Bütünlük ve
Mevcudiyetinin Korunması 193
a. Mimarlık Eseri (Mimari Yapı) Kavramı 193
b. Mimari Yapının Bütünlüğünün Korunması 194
(1). Yapının Değiştirilmesi 195
(2). Yapı Sahibinin Mimarlık Eseri Üzerindeki Hakları...196
/. Yapı Sahibi Kavramı 196
ii. Yapı Sahibinin Mülkiyet Hakkı 197
üi. Yapı Sahibinin Tasarruf Yetkisi 198
(3). Mimari Yapının Değiştirilmesini Yasaklama Hakkı..199 (4). Yapı Sahibinin Değişiklik Yapma Hakkı İle Mimarın
Değişikliği Yasaklama Hakkının Dengelenmesi 199
/. Değişikliğin Yapıldığı Unsur 201
ii. Zorunlu DeÄŸiÅŸiklikler 203
üi. Yapının İşlevinin Değiştirilmesi 205
iv. Yapının Bakım ve Onarımı 206
c. Mimarlık Eserinin Mevcudiyetinin Korunması 207
(1). Yapı Malikinin Sözleşmeye Göre Tasarruf Hakkı 207
(2). Eserin Yok Edilmesinin Yasaklanması 208
(3). Eserin Bozulmasının Yasaklanması 211
4. Mimari Fikrî Eserde Değişikliğe İzin Verilmesi ve İznin
Sınırları 212
Mimarın Eser Aslına Ulaşma Hakkı 213
1. Mimarlık Projesi ve Mimari Maketlerin Eser Sahibinin
Eser Aslına Ulaşma Hakkı 214
a. Esere İlişkin Şart (Tek ve Özgün Olma) 215
b. Amaç ve Koruma Şartları 216
2. Mimarlık Eserlerinde (Mimari Yapılarda) Eser Sahibinin
Eser Aslına Ulaşma Hakkı 217
II. MALÄ° HAKLAR 220
A. İşleme Hakkı 221
1. Mimarlık Projeleri 222
a. Mimarlık Projesinin İşlenmesi Suretiyle Yeni Bir Mimarlık Projesi Oluşturulması 222
b. Mimarlık Projesinin İşlenmesi Suretiyle Mimari Maket Oluşturulması 223
c. Mimarlık Projesinin İşlenmesi Suretiyle Yapı Oluşturulması 224
2. Mimarlık Eserleri (Mimari Yapılar) 225
B. Çoğaltma Hakkı 227
1. Mimarlık Projesinin İki Boyutlu Çoğaltılması 228
2. Mimarlık Projesinin Uygulanarak Çoğaltılması 230
C. Mali Haklara İlişkin Müşterek Hükümler 232
1. Mali Hakların Devri ve Devir Taahhüdü 232
2. Sözleşmeden Cayma Hakkı 236
3. Mali Haklardan Vazgeçme 238
4. Mali Hakkın Rehin ve Haczi 239
III. MALİ VE MANEVİ HAKLARDA MÜŞTEREK HÜKÜMLER 240
A. Koruma Süresi 240
B. Miras Hükümleri 242
1. Mali Haklara İlişkin Miras Hükümleri 242
2. Manevi Haklara İlişkin Miras Hükümleri 244
BEŞİNCİ BÖLÜM
MİMARİ FİKRÎ HAKLARIN HUKUKİ VE CEZAİ HİMAYESİ
I. ÖZEL HUKUK DAVALARI 247
A. Tespit Davası 248
1. Mimari Fikrî Eser Sahipliğini Tespit Davası 250
a. Mimarlık Projelerinde ve Mimari Maketlerde 252
b. Mimari Yapılarda 253
2. Yapının Estetik Niteliğinin Tespiti Davası 254
B. Mimarlık Eserine (Mimari Yapıya) Ad Yazdırma Davası 257
C. Tecavüzün Men\\\′i Davası 259
D. Tecavüzün Ref i Davası 262
1. Manevi Hakların İhlali Halinde Tecavüzün Refi Davası 264
a. Mimari Fikrî Eserin Kamuya Sunma Hakkını İhlal 264
b. Mimari Fikrî Eserde Adın Belirtilmesi Hakkını İhlal 265
c. Mimari Fikrî Eserin Bütünlüğünün Korunması
Hakkını İhlal 267
(1). Mimarlık Projesi ve Maketlerinde Haksız
DeÄŸiÅŸiklik 268
(2). Mimari Yapıda (Mimarlık Eserinde) Haksız
DeÄŸiÅŸiklik 273
/. Değişikliğin Haksızlığı 276
//\\\′. DeÄŸiÅŸikliÄŸin Yapıldığı Unsur 277
z7/. Ä°ÅŸlev DeÄŸiÅŸikliÄŸi 278
iv. Müeyyide 279
2. Mali Hakların İhlali Halinde Tecavüzün Ref i Davası 282
a. İşleme Hakkı 286
(1). Mimarlık Projesi 287
(2). Mimari Yapı (Mimarlık Eseri) 289
3. Çoğaltma Hakkı 290
(1). Mimarlık Projesi 291
(2). Mimari Yapı (Mimarlık Eseri) 295
E. Tazminat Davası 295
1. Manevi Hak Ä°hlalinde Manevi Tazminat 296
a. Manevi Tazminat Davasının Koşulları 297
(1). Manevi Hakkı İhlal Eden Fiil 297
(2). Kusur 299
(3). Manevi Zarar 302
b. Para Dışındaki Manevi Tazminat Yaptırımı 303
2. Manevi Hak Ä°hlalinde Maddi Tazminat 305
3. Mali Hakkın İhlalinde Tazminat 306
a. Fiil 307
b. Kusur 308
c. Zarar 308
4. Kişilik Haklarının İhlalinde Tazminat 309
5. Temin Edilen Kârın Verilmesi Davası 310
6. Tecavüzün Ref i Tazminatının Mahsubu 315
F. Ä°htiyati Tedbirler 317
1. Genel Ä°htiyati Tedbir 318
2. Tecavüzün Men\\\′i ve Ref i Davalarında Ä°htiyati Tedbir 320
3. Tedbirler, Teminat ve Tedbir Kararına Muhalefet 321
a. Tedbirler 321
b. Teminat 322
c. Tedbir Kararına Muhalefet 323
CEZA DAVALARI 324
A. Ceza Davasının Tarafları 326
1. Şikâyetçi 326
2. Fail 327
B. Suçun Maddi Unsuru 327
C. Suçun Manevi Unsuru 328
D. Ceza Müeyyidesi 329
III. GÖREV VE YETKİ 331
A. Görevli Mahkeme 331
B. Yetkili Mahkeme 332
1. Özel Hukuk Davalarında ve İhtiyati Tedbir Taleplerinde
Yetki 332
2. Ceza Davalarında Yetki 333
SONUÇ 335
KAYNAKÇA 341
KAVRAM DÄ°ZÄ°NÄ° 355
İnsan, en soğuk iklimden en sıcak iklime kadar, her türlü doğa şartlarında yaşayabilen tek canlı türüdür. İnsanın doğayla mücadele edebilmesi, diğer canlılar üzerinde egemenlik kurabilmesi ve uygarlıklar tesis edebilmesi, akıl ve aklın ürettiği fikir sayesinde mümkün olabilmiş¬tir. Fikrin tarihi, insanlık tarihi kadar geriye gitmektedir. Tarih boyunca, fikir üreten insanlar, fikirleri sayesinde daha refah bir hayat yaşayarak, fikirlerinin semeresinden yararlanmışlardır.
Fikir, soyut bir kavramdır ve tecessüm etmedikçe unutulması ve yok olması kaçınılmazdır. Bilgi ve teknoloji, fikrin tecessümüne ve somutlaşmasına olanak sağlayacak düzeye ulaşmadan önce, fikir üzerinde bir hakkın mevcudiyeti de tasavvur edilemiyordu. Yazının icat edilmesiyle, yazıda tecessüm eden fikrin aidiyeti ve bu fikirden yarar¬lanma hakkı tartışılmaya başlanmıştır. Matbaanın icadı, fikrin kitap yoluyla kitlelere ulaşmasına olanak sağlamış ve fikrin önemli hale gelen ekonomik getirişi, fikrî hak kavramına ilişkin tartışmaları hızlandırmış¬tır. Soyut nitelikli fikir üzerindeki hakkın anlaşılabilmesi ve özellikle fikrin ekonomik semereleri üzerindeki hak sahibinin tespiti için çok sayıda teori üretilmiştir. Fikir üzerindeki hakkın sadece ekonomik haktan ibaret olmadığı; insan vücudunun bir üretimi, parçası olan fikir üzerinde şahsi hakların da olabileceği düşüncesiyle günümüzün ulusal ve uluslararası fikrî hak düzenlemelerinin temelini teşkil eden Monist Teori gelişmiştir.
Uygarlık seviyesi yüksek ülkeler, medeniyetlerini daha da geliş¬tirmek için fikre hukuki koruma sağlayarak, yeni ve faydalı fikirler üretilmesini teşvik etmişler ve vatandaşlarının kendilerine ait olmayan fikirlerden haksız yararlanmalarını önlemişlerdir. Gelişmiş devletler, kendi ülkelerinden kolaylıkla diğer ülkelere geçebilen fikrî eserlerin, diğer devletler tarafından da korunmasını sağlamak için önce ikili ve daha sonra uluslararası antlaşmalar yapmışlardır.
Fikre uluslararası hukuk koruması saÄŸlayan en önemli anlaÅŸma, Bern SözleÅŸmesi\\\′dir. Monist Teorinin egemen olduÄŸu Bern SözleÅŸmesi, ekonomik ve kültürel yönden geliÅŸmiÅŸ devletlerin tamamı ve tüm devletlerin çoÄŸunluÄŸu tarafından kabul edilmiÅŸtir.
Ãœlkemizde 1952 yılına kadar Fikrî Mülkiyet Teorisinin egemen olduÄŸu Hakk-ı Telif Kanunu uygulanmış ve Hirsch tarafından hazırlanan 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun yürürlüğe girdiÄŸi 1.1.1952 tarihinden sonra ülkemizde de Monist Teorinin egemen olduÄŸu Bern SözleÅŸmesi\\\′ne paralel bir fikir hukuku uygulanmaya baÅŸlanmıştır. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, Bern SözleÅŸmesi\\\′nin tadillerine ve dünyada deÄŸiÅŸen telif hukuku eÄŸilimlerine göre pek çok kez deÄŸiÅŸtiril¬miÅŸtir. Bu deÄŸiÅŸiklikler nedeniyle bütünlüğü zedelenmiÅŸ ve terminoloji birliÄŸini saÄŸlayamamış olsa da Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu telif haklarını çaÄŸdaÅŸ eÄŸilimlere uygun bir ÅŸekilde düzenlemektedir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda, hukuki koruma kapsamında¬ki fikir ürünlerinin türleri belirlenmiÅŸ ve belirlenen türdeki fikir ürünlerinden yaratıcısının hususiyetini taşıyanlar, eser olarak tanımla¬narak telif hukuku koruması altına alınmıştır. Mimari fikrî ürünler, ilim ve edebiyat türündeki eserler ve güzel sanat eseri türündeki eserler arasında düzenlenmiÅŸtir. Mimari fikrî ürünlerin farklı iki eser grubunda düzenlenmesinin nedeni, mimari fikrî ürünlerin, bir yönüyle teknik ve bilimsel; diÄŸer yönüyle sanatsal nitelikli oluÅŸudur. FSEK\\\′in 2. maddesi¬nin 1. fıkrasının 3. bendinde eser olarak tanımlanan mimarlık tasarım ve projeleri ile mimari maketler, bilimsel nitelikli fikrî ürünler ve FSEK\\\′in 4. maddesinin 1. fıkrasının 3. bendinde tanımlanan mimarlık eserleri ise sanatsal nitelikli fikrî ürünlerdir.
Bilim ve teknolojinin gelişmesi ve insan ihtiyaçlarının artması, yapıların tek bir mimar tarafından tasarlanmasını güçleştirmekte ve günümüzde mimari fikrî eserlerin pek çoğu birden fazla mimarın fikrî katkısıyla meydana getirilmektedir. Mimarların fikrî katkılarıyla ortaya çıkan mimari fikrî eserlerin sahipliğini tespit etmek ve ortak eser sahibi mimarlar arasındaki hukuki ilişkileri düzenlemek telif hukukunun temel meselelerindendir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, bilimsel veya sanatsal niteliğin¬den bağımsız olarak her türlü mimarlık projesi ve mimari makete hukuki koruma bahsetmişken; mimarlık projelerinin uygulanmasıyla (inşasıyla) meydana getirilen yapılardan, sadece estetik (sanatsal) nitelik taşıyan mimarlık eserlerine hukuki koruma bahsetmiştir. Sübjektif bir değerlendirme olan estetik (sanat) kavramı, yapıya eser vasfını kazandırmaktadır. Mimarın telif hakkına ilişkin hukuki sorunla¬rın en önemlisi, uygulamada mimarlık projelerinin koşulsuz korunması prensibinin, Kanuna aykırı olarak estetik nitelikten yoksun yapılara da tatbikidir. Yapının estetik niteliğine bakılmaksızın, her türlü yapı üzerinde mimarın telif hakkının bulunduğu inancı, mimar ile yapı maliki arasındaki haklar dengesini, yapı maliki aleyhine esaslı şekilde bozmak¬tadır.
Mimarın telif haklarına ilişkin yapılan çalışmaların sayısı bir elin parmaklarını dahi geçmemektedir. Bilime katkısı olacağına inandığımız, mimarın telif hakkına ilişkin düşüncelerimiz beş bölümde ifade edilmiştir.
Çalışmamızın birinci bölümünde, telif haklarının tarihî gelişimi, uluslararası telif hakları sözleşmeleri, fikrî hak teorileri ve terminoloji tartışılmıştır. Türk telif hukukunda terminoloji sorunu belirlendikten sonra terim önerilerimiz sunulmuştur.
Çalışmamızın ikinci bölümünde, genel olarak mimari fikrî eserler ile eserin objektif ve sübjektif unsurları incelenmiştir. Mimarlık eserine konu yapılar ile eser niteliğinden yoksun yapıların ayırt edici özellikleri bu bölümde ele alınmıştır.
Çalışmamızın üçüncü bölümü, eser sahipliği ve eser sahipliğinde özellik arz eden hallere ilişkindir. Bu bölümde özellikle, esere fikrî nitelikteki katkıları ile bedeni nitelikteki katkıların ayrımı yapılarak, iştirak halinde ve müşterek eser sahipliğinin koşulları tespit edilmiştir. İştirak halinde ve müşterek eser sahibi mimarların ortak eserlerinin mali ve manevi haklarını kullanmalarından doğabilecek hukuki ihtilaflar tespit edilerek, muhtemel çözüm yolları önerilmiştir.
Çalışmamızın dördüncü bölümünde, mimari fikrî eserler üzerin¬deki mali ve manevi haklar ile bu hakların kapsamı tespit edilmiştir. Mimarlık eseri üzerinde mimar ile yapı malikinin menfaat çatışmaları tespit edilerek, çatışan hakların dengelenmesini sağlayabilecek yöntem¬ler tartışılmıştır.
Çalışmamızın beÅŸinci ve son bölümünde, mimari fikrî eserler üzerindeki telif hakkı ihlallerinin tespiti, önlenmesi, durdurulması ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına iliÅŸkin özel hukuk ve ceza hukuku davaları incelenmiÅŸtir. Çalışmamızın bu bölümünde, mimarın telif hakkına dair hukuki ihtilaflara iliÅŸkin öğreti görüşlerinin yanı sıra Yargıtay\\\′ın çözümlerine de yer verilmiÅŸtir. Çalışmanın hazırlandığı sırada Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda kapsamlı bir deÄŸiÅŸik çalışması yapıldığından; söz konusu deÄŸiÅŸiklik Kanun Tasarısı Taslağı da çalışmamızda deÄŸerlendi¬rilmiÅŸtir.
Çalışmada Türk hukuku esas alınmış; ancak hukuki sorunların tespit ve çözümünde karşılaştırmalı hukuktan yararlanılmıştır.
İncelememizin sonunda varılan kanaatler topluca çalışmamızın \\\"Sonuç\\\" kısmında özetlenmiştir.
ÖNSÖZ
İnsanın doğa şartlarından korunabilmesi ve medeniyetler kura¬bilmesinin zorunlu bir unsuru olan yapı, insan yaşamının vazgeçilmez bir ihtiyacıdır. Ev, işyeri, okul, park, tiyatro, köprü, baraj insanın yaşamını sürdürmesine olanak sağlayan yapılardan sadece birkaçıdır. Yapı, inşa edildiği yer ve zamana ilişkin bilgiler de barındırmaktadır. Örneğin, Pompei antik şehrindeki yapılar, 2100 yıl önce yaşamış Pompei halkının, inancı, kültürü, ticaret kuralları, fen bilimlerindeki gelişmişlik¬leri gibi pek çok konuda günümüze önemli bilgiler aktarmaktadır. Tarih boyunca, mimarlar kullanım amacına en uygun yapıyı tasarlamakla yetinmemiş, duygu ve düşüncelerini yapıda şekillendirmeye gayret etmişlerdir. Özellikle ekonomik refahın sağlandığı dönemlerde, mimarlar yapıyı bir ressamın tuvali ya da bir şairin söz dizeleri gibi kullanmışlar ve bugün dahi hayranlık uyandıran estetik yapılar ve şehirler meydana getirmişlerdir.
Yapı, çok karmaşık bir sürecin sonunda meydana gelir. Yapı in¬şasında, makine, inşaat, elektrik, elektronik, iklimlendirme, deprem, matematik, fizik, kimya gibi çeşitli mühendislik bilimlerinin bilgi ve teknolojisinden istifade edilmektedir. Yapı inşa sürecinin karmaşıklığı, yapının önceden tasarlanmasını zorunlu kılmaktadır. Yapı, mimar tarafından tasarlanmakta ve bu tasarımlar, mimarlık plan ve projeleriyle şekillenmektedir. Mimarın bilimsel bilgi ve mesleki birikimiyle meydana getirdiği mimarlık plan ve projeleri, ilmi birer eserdir ve fikir hukuku¬nun önemli bir konusunu oluşturmaktadır.
Yapı tasarımını ifade eden mimarlık plan ve projesi, diğer fikrî eserlerden farklı olarak, uygulanarak çoğaltılmaya ve üç boyutlu yapı inşasına olanak sağlamaktadır. Mimarlık projesinin uygulanmasıyla [inşasıyla] meydana getirilen yapı, kural olarak, mimarlık projesinin basit bir çoğaltmasıdır. Diğer fikri eserlerde olduğu gibi çoğaltma (yapı] üzerindeki fikri haklar, eser aslı olan mimarlık projesine bağlıdır. Buna karşın yapı, pozitif hukukun belirlediği niteliklere sahipse, mimarlık projesinden ayrı bir eser vasfı kazanabilir. Pozitif hukuklar, yapının mimarlık projesinden ayrı bir eser vasfı kazanabilmesi için \\\"bedii\\\", \\\"estetik\\\", \\\"güzel\\\", \\\"orijinal\\\", \\\"güzel sanat eseri\\\" gibi bir niteliğe sahip olmasını öngörmektedir. Yapının eser vasfını kazanabilmesi için öngörülen nitelikler, sübjektif değerlendirmeyle tespit edilebilecek türdendir. Zira yapının \\\"bedii\\\", \\\"estetik\\\", \\\"güzel\\\", \\\"orijinal\\\", \\\"güzel sanat eseri\\\" gibi niteliklerinin değerlendirilmesi, kişi, zaman, mekân, kültür, inanç gibi değişkenlerden etkilendiğinden, söz konusu vasıfları tespit için objektif kurallar belirlenmesi mümkün değildir. Bununla birlikte, eser niteliğini haiz yapıların alelade çoğaltma yapılardan ayırt edilmesi için en azından sübjektif değerlendirme ölçütlerinin de tespit edilip geliştirilmesi zorunludur. Zira mimarın duygu ve düşüncelerini, yaratıcı bir üslupla üzerinde şekillendirdiği, insan ihtiyacını gidermenin yanı sıra, sanat eseri niteliği de taşıyan yapıların, sadece mesleki ve teknik bilginin tecessümünden ibaret yapılardan ayırt edilmesinde kişisel ve toplumsal yarar bulunmaktadır. Yapının eser niteliğini hukuka ve adalete uygun tespit etmek, fikri emekleriyle sanat icra eden mimarları, mesleki bilgileriyle zanaat icra eden mimarlardan ayırmak suretiyle, şahsi menfaatlerin korunmasına ve insanların güzel bir çevrede yaşamasına olanak sağlayarak toplumsal menfaatin sağlanmasına hizmet edecektir.
Güzel sanat eseri niteliğindeki yapıların bütünlük ve mevcudiye¬tinin muhafazası, mimarların ve toplumun eser üzerindeki menfaatlerini korumasına karşın yapı sahiplerinin menfaatlerini önemli ölçüde kısıtlamaktadır. Telif hukukunun önemli sorunlarından biri de mimar ile yapı sahibinin çatışan haklarının sınır ve kapsamını objektif kurallarla belirlemektir. Bununla birlikte, objektif ölçütler, somut olay adaletini ortadan kaldıracak nitelik ve katılıkta da olmamalıdır.
21.5.1910 tarihli Hakk-ı Telif Kanunda ve bu Kanunun yerini alan, 5.12.1951 tarih ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 4. maddesinde, mimarlık eserleri, fikrî hukuk kapsamında \\\"eser\\\" olarak tarif edilmiş olmasına rağmen, Türk hukuk literatüründe mimarın telif hakkına ve özellikle yapı maliki ile mimarın karşılıklı menfaatlerine ilişkin yukarıda belirttiğimiz sorunlara dair yeterli bilimsel inceleme ve araştırma yapılmamıştır. Mimarın telif hakkına ilişkin monografık araştırma eksiğini gidermeye yönelik çalışmamızın, mimarların ve yapı sahiplerinin karşılıklı haklarına ilişkin araştırma yapan bilim ve uygulama insanlarına faydalı olmasını diliyoruz.
Engin hukuk bilgisini ve tecrübesini ÅŸahsımdan esirgemeyen ve bu tez çalışmasında teÅŸvikleriyle beni cesaretlendiren kıymetli hocala¬rım Sayın Prof. Dr. Seza ReisoÄŸlu ve Sayın Bülent Ensari\\\′ye; deÄŸerli fikir ve yönlendirmeleriyle çalışmaya katkıda bulunan baÅŸta Tez Danışmanım Sayın Prof. Dr. Ä°hsan ErdoÄŸan olmak üzere, deÄŸerli Doktora Tezi Jüri Ãœyeleri, Sayın Prof. Dr. Mustafa Fadıl Yıldırım, Sayın Prof. Dr. Kudret Güven, Sayın Prof. Dr. Veysel BaÅŸpınar ve Sayın Prof. Dr. Hasan Seçkin OzanoÄŸlu\\\′na şükran ve saygılarımı sunarım. Kıymetli dostum Sayın Av. Ebru TaÅŸkın\\\′ın fikrî tartışmalarla çalışmaya derinlik kazandırmasına ve redaksiyon yardımlarına bilhassa minnettarım.
Kaynak araÅŸtırma ve temininde yardımlarını esirgemeyen çok sayıda kiÅŸiye ayrı ayrı teÅŸekkür ediyorum. Ancak özellikle, baskısı yapılmayan tezinin orijinal bir suretini armaÄŸan eden Sayın Dr. Iur. Markus Bachmann\\\′a; henüz ticari yayımı yapılmamış Türkçe Sözlük\\\′ün tanıtım baskısından bir nüsha armaÄŸan eden Türk Dil Kurumu önceki baÅŸkanı Sayın Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın\\\′a ve Legal Advanced Studies Library\\\′deki çalışmalarımda, her türlü yardım ve desteÄŸi saÄŸlayan Sayın Lindsey Coffin\\\′e teÅŸekkürü bir borç bilirim.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ v
İÇİNDEKİLER ix
KISALTMALAR xvii
GÄ°RÄ°Åž 21
BİRİNCİ BÖLÜM
FİKRÎ HUKUKUN TARİHÎ GELİŞİMİ, TEORİSİ VE TERİM SORUNU
I. FİKRÎ HUKUKUN TARİHÎ GELİŞİMİ 25
A. Genel Olarak 25
B. İlk ve Orta Çağdaki Gelişmeler 26
1. İlk Çağdaki Gelişmeler 26
2. Orta Çağdaki Gelişmeler 28
C. İmtiyazlar Dönemi (1450 - 1789] 30
D. Fikrî Hakların Kanunla Düzenlenme Dönemi 33
1. Fransa 34
2. Ä°ngiltere 35
3. Ä°talya 36
E. Türkiye\\\′de Fikrî Hakların Tarihî GeliÅŸimi 37
II. ULUSLARARASI FİKRÎ HUKUK SÖZLEŞMELERİ 43
A. Bern Sözleşmesi 44
B. Montevideo Sözleşmesi 45
C. Pan Amerikan Sözleşmeleri 46
D. Evrensel Telif Hakları Sözleşmesi 46
III. FİKRÎ HAK TEORİLERİ 46
A. Fikrî Mülkiyet Teorisi 47
B. Åžahsiyet (KiÅŸilik) Haklan Teorisi 48
C. Gayri Maddi Mal ve Düalist (Çifte Hak) Teorileri 48
D. Monist (Bütüncül) Teori 49
IV. TÜRK HUKUKUNUN ETKİLENDİĞİ TEORİLER 50
V. TERÄ°M SORUNU 52
A. Terim Konusunda Tartışmalar 52
B. Terim Önerimiz 55
İKİNCİ BÖLÜM
MİMARİ FİKRÎ ESER KAVRAMI VE UNSURLARI
I. GENEL OLARAK ESER 61
A. Çeşitli Kanunlarda Eser Kavramı 61
1. Türk Borçlar Kanununda Eser Kavramı 61
a. Yayım Sözleşmesinde Eser Kavramı 62
b. Eser Sözleşmesinde Eser Kavramı 62
2. Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında
Kanun ve Basın Kanununda Eser Kavramı 66
B. Telif Hukukunda Eser Kavramı 67
C. Fikrî Eserin Unsurları 68
1. Objektif Unsur 68
a. Ä°lim ve Edebiyat Eserleri 69
(1). Dil ve Yazı ile İfade Olunan Eserler 70
(2). Bilgisayar Programları ve Hazırlık Tasarımları 70
(3). Sözsüz Sahne Eserleri 72
(4). Bediî Vasfı Bulunmayan Teknik ve İlmî Eserler 73
b. Musikî Eserleri 73
c. Güzel Sanat Eserleri 74
d. Sinema Eserleri 75
e. Ä°ÅŸlenme ve Derlenme Eserler 75
2. Sübjektif Unsur 75
II. MİMARİ FİKRÎ ÜRÜNLERİN UNSURLARI 77
A. Mimari Fikrî Ürünlerin Objektif Unsuru ve Şekillenmesi 79
1. Mimarlık Projesi İle Mimarlık Eserinin (Mimari Yapının)
Ayırt Edilmesi 79
2. Kanunda Sayılan Mimari Fikrî Ürün Türleri 82
a. Mimarlık Projesi 82
(1). Hazırlık ve Ön Etüt Çalışmaları 84
(2). Ön Proje 84
(3). Kesin Proje 85
(4). Uygulama Projesi 85
b. Mimari Maket 86
c. Mimarlık Eseri (Mimari Yapı} 87
(1). Taşınır ve Taşınmaz Yapılar 87
(2). İşlevsel ve Estetik Yapılar 90
(3). Yer Üstü, Yer Altı ve Su Altı Yapıları 92
(4). Kapalı ve Açık Alan Yapıları 93
(5). İç Mimarlık Eserleri (İç Alan Şekillendirmeleri) 93
3. Mimari Fikrî Ürünlerin Kısmen ve Tamamen Şekillenmesi. 95
4. Tescil ve Tevdii Ä°ÅŸlemi 97
B. Mimari Fikrî Ürünlerin Sübjektiflik (Hususiyet) Unsuru 99
1. Genel Olarak Sübjektiflik Unsuru 99
2. Mimari Fikrî Eserlerde Hususiyet Unsuru 103
a. Mimarlık Projeleri ve Mimari Maketlerde Hususiyet Unsuru 103
b. Mimarlık Eserinde (Mimari Yapıda) Hususiyet Unsuru.106
3. Mimarlık Eserlerinde (Mimari Yapılarda) Estetik 108
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MİMARİ FİKRÎ ESER SAHİPLİĞİ
I. MİMARİ FİKRÎ ESER SAHİPLİĞİNİN KAZANILMASI 116
A. Mimari Fikrî Eser Sahibinin Niteliği 116
1. Gerçek Kişiler 116
2. Tüzel Kişiler 118
B. Mimari Fikrî Eser Sahibinin Mesleki Ehliyeti 121
II. MİMARİ FİKRİ ESER SAHİPLİĞİNDE ORTAKLIK 122
A. Müşterek Mimari Fikrî Eser Sahipliği 123
1. Eser Sahiplerinin Birden Fazla Olması 124
2. Müşterek Eserin Müstakil Eserlerden Oluşması 126
a. Kısımlara Ayrılabilme 126
b. Her Bir Kısmın Müstakilen Değerlendirilebilmesi 127
3. Müşterek Eser Sahipliğinin Tabi Olduğu Hükümler 127
B. İştirak Halinde Mimari Fikrî Eser Sahipliği (Eser Sahipleri
BirliÄŸi) 129
1. Eser Sahipleri BirliÄŸinin Hukuki NiteliÄŸi 129
2. Eser Sahipliğine İştirak İçin Fikrî Katkının Niteliği 131
a. Fikrî Katkı 131
b. Yardımcı Şahıs 133
3. Eserin ve Hususiyetin Bütünlük Arz Etmesi 135
4. Eser Sahiplerinin Payları 136
5. Eser Sahipleri Birliğinin Kararları ve Yönetimi 137
6. Eser Sahipleri BirliÄŸinin Temsili 139
7. Eser Sahipleri BirliÄŸinin Sona Ermesi 139
a. Koruma Süresinin Sona Ermesi 140
b. Eserin Yok Olması 142
c. Adi Şirket Hükümlerinin İştirak Halinde Eser
Sahipliğine Uygulanamayacağı Haller 143
8. Eser Sahiplerinden Birinin Ölümünün Eser Sahipleri
BirliÄŸine Etkisi 144
a. Ölümün Eserin Tamamlanması veya Alenileşmesinden
Önce Gerçekleşmesi 144
b. Ölümün Eserin Alenileşmesinden Sonra
Gerçekleşmesi 145
III. MİMARİ FİKRÎ ESER SAHİPLİĞİ KARİNESİ 146
A. Sahibinin Adı Belirtilen Mimari Fikrî Eserler 146
B. Sahibinin Adı Belirtilmeyen Mimari Fikrî Eserler 149
IV. MİMARİ FİKRİ ESER MESLEK SAHİPLERİ BİRLİĞİ 151
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
MİMARİ FİKRÎ ESER ÜZERİNDEKİ HAKLAR
I. MANEVÄ° HAKLAR 157
A. Mimari Fikrî Eseri Kamuya Sunma Yetkisi 159
1. Mimari Fikrî Eserin Kamuya Sunulması 159
a. AlenileÅŸme 160
b. Yayımlama 161
2. Mimari Fikrî Eseri Kamuya Sunma Kararı 162
a. Kamuya Sunma Kararı 163
b. Kararın İçeriği 163
3. Mimari Fikrî Eseri Kamuya Sunma Yetkisi Verilmesi 164
a. Yetkilendirme 164
b. Yetkilendirmenin Sınırı 166
c. Haksız Yasaklama 167
d. Yetkinin Geri Alınması 169
B. Mimari Fikrî Eserde Adın Belirtilmesi Yetkisi 170
1. Güzel Sanat Eseri Niteliğindeki Yapılarda Mimarın Adının
Belirtilmesi 172
2. İştirak Halinde Eser Sahibi Mimarların Eserde Adlarının
Belirtilmesi 172
3. Eser Nüshalarında ve İşlenme Eserlerde Adın
Belirtilmesi 174
4. Eserde Belirtilen Eser Sahibi Adı İle Gerçek Eser Sahibinin
Farklı Olması 175
a. Başkasının Eserinin Sahiplenilmesi 176
b. Eserde Adın Haksız Kullanılması 177
5. Eser Sahibinin Adının Değiştirilmesi 178
C. Mimarın Eserinin Bütünlüğünün ve Mevcudiyetinin
Korunmasını İsteme Hakkı 179
1. Eserin Bütünlüğüne Müdahale (Değiştirme, Bozma, Yok
Etme) Kavramı 182
2. Mimarlık Projeleri ve Mimari Maketlerin Bütünlük ve
Mevcudiyetinin Korunması 183
a. Mimarlık Projesinin ve Mimari Maketin Bütünlüğünün
Korunması 184
(1). Mimarlık Projesinin Değiştirilmesi 184
/. Mimarların Ortak Eserlerinde 184
//\\\′. Ä°stihdam Edilen Mimarın Eserlerinde 185
//\\\′/\\\′. SipariÅŸ Ãœzerine Hazırlanan Eserlerde 185
(2). Mimari Maketlerin DeÄŸiÅŸtirilmesi 190
(3). Mimarlık Projesi ile Mimari Maketlerde Zaruri
DeÄŸiÅŸiklikler 190
b. Mimarlık Projesinin ve Mimari Maketin Mevcudiyetinin
Korunması 192
3. Mimarlık Eserinin (Mimari Yapının] Bütünlük ve
Mevcudiyetinin Korunması 193
a. Mimarlık Eseri (Mimari Yapı) Kavramı 193
b. Mimari Yapının Bütünlüğünün Korunması 194
(1). Yapının Değiştirilmesi 195
(2). Yapı Sahibinin Mimarlık Eseri Üzerindeki Hakları...196
/. Yapı Sahibi Kavramı 196
ii. Yapı Sahibinin Mülkiyet Hakkı 197
üi. Yapı Sahibinin Tasarruf Yetkisi 198
(3). Mimari Yapının Değiştirilmesini Yasaklama Hakkı..199 (4). Yapı Sahibinin Değişiklik Yapma Hakkı İle Mimarın
Değişikliği Yasaklama Hakkının Dengelenmesi 199
/. Değişikliğin Yapıldığı Unsur 201
ii. Zorunlu DeÄŸiÅŸiklikler 203
üi. Yapının İşlevinin Değiştirilmesi 205
iv. Yapının Bakım ve Onarımı 206
c. Mimarlık Eserinin Mevcudiyetinin Korunması 207
(1). Yapı Malikinin Sözleşmeye Göre Tasarruf Hakkı 207
(2). Eserin Yok Edilmesinin Yasaklanması 208
(3). Eserin Bozulmasının Yasaklanması 211
4. Mimari Fikrî Eserde Değişikliğe İzin Verilmesi ve İznin
Sınırları 212
Mimarın Eser Aslına Ulaşma Hakkı 213
1. Mimarlık Projesi ve Mimari Maketlerin Eser Sahibinin
Eser Aslına Ulaşma Hakkı 214
a. Esere İlişkin Şart (Tek ve Özgün Olma) 215
b. Amaç ve Koruma Şartları 216
2. Mimarlık Eserlerinde (Mimari Yapılarda) Eser Sahibinin
Eser Aslına Ulaşma Hakkı 217
II. MALÄ° HAKLAR 220
A. İşleme Hakkı 221
1. Mimarlık Projeleri 222
a. Mimarlık Projesinin İşlenmesi Suretiyle Yeni Bir Mimarlık Projesi Oluşturulması 222
b. Mimarlık Projesinin İşlenmesi Suretiyle Mimari Maket Oluşturulması 223
c. Mimarlık Projesinin İşlenmesi Suretiyle Yapı Oluşturulması 224
2. Mimarlık Eserleri (Mimari Yapılar) 225
B. Çoğaltma Hakkı 227
1. Mimarlık Projesinin İki Boyutlu Çoğaltılması 228
2. Mimarlık Projesinin Uygulanarak Çoğaltılması 230
C. Mali Haklara İlişkin Müşterek Hükümler 232
1. Mali Hakların Devri ve Devir Taahhüdü 232
2. Sözleşmeden Cayma Hakkı 236
3. Mali Haklardan Vazgeçme 238
4. Mali Hakkın Rehin ve Haczi 239
III. MALİ VE MANEVİ HAKLARDA MÜŞTEREK HÜKÜMLER 240
A. Koruma Süresi 240
B. Miras Hükümleri 242
1. Mali Haklara İlişkin Miras Hükümleri 242
2. Manevi Haklara İlişkin Miras Hükümleri 244
BEŞİNCİ BÖLÜM
MİMARİ FİKRÎ HAKLARIN HUKUKİ VE CEZAİ HİMAYESİ
I. ÖZEL HUKUK DAVALARI 247
A. Tespit Davası 248
1. Mimari Fikrî Eser Sahipliğini Tespit Davası 250
a. Mimarlık Projelerinde ve Mimari Maketlerde 252
b. Mimari Yapılarda 253
2. Yapının Estetik Niteliğinin Tespiti Davası 254
B. Mimarlık Eserine (Mimari Yapıya) Ad Yazdırma Davası 257
C. Tecavüzün Men\\\′i Davası 259
D. Tecavüzün Ref i Davası 262
1. Manevi Hakların İhlali Halinde Tecavüzün Refi Davası 264
a. Mimari Fikrî Eserin Kamuya Sunma Hakkını İhlal 264
b. Mimari Fikrî Eserde Adın Belirtilmesi Hakkını İhlal 265
c. Mimari Fikrî Eserin Bütünlüğünün Korunması
Hakkını İhlal 267
(1). Mimarlık Projesi ve Maketlerinde Haksız
DeÄŸiÅŸiklik 268
(2). Mimari Yapıda (Mimarlık Eserinde) Haksız
DeÄŸiÅŸiklik 273
/. Değişikliğin Haksızlığı 276
//\\\′. DeÄŸiÅŸikliÄŸin Yapıldığı Unsur 277
z7/. Ä°ÅŸlev DeÄŸiÅŸikliÄŸi 278
iv. Müeyyide 279
2. Mali Hakların İhlali Halinde Tecavüzün Ref i Davası 282
a. İşleme Hakkı 286
(1). Mimarlık Projesi 287
(2). Mimari Yapı (Mimarlık Eseri) 289
3. Çoğaltma Hakkı 290
(1). Mimarlık Projesi 291
(2). Mimari Yapı (Mimarlık Eseri) 295
E. Tazminat Davası 295
1. Manevi Hak Ä°hlalinde Manevi Tazminat 296
a. Manevi Tazminat Davasının Koşulları 297
(1). Manevi Hakkı İhlal Eden Fiil 297
(2). Kusur 299
(3). Manevi Zarar 302
b. Para Dışındaki Manevi Tazminat Yaptırımı 303
2. Manevi Hak Ä°hlalinde Maddi Tazminat 305
3. Mali Hakkın İhlalinde Tazminat 306
a. Fiil 307
b. Kusur 308
c. Zarar 308
4. Kişilik Haklarının İhlalinde Tazminat 309
5. Temin Edilen Kârın Verilmesi Davası 310
6. Tecavüzün Ref i Tazminatının Mahsubu 315
F. Ä°htiyati Tedbirler 317
1. Genel Ä°htiyati Tedbir 318
2. Tecavüzün Men\\\′i ve Ref i Davalarında Ä°htiyati Tedbir 320
3. Tedbirler, Teminat ve Tedbir Kararına Muhalefet 321
a. Tedbirler 321
b. Teminat 322
c. Tedbir Kararına Muhalefet 323
CEZA DAVALARI 324
A. Ceza Davasının Tarafları 326
1. Şikâyetçi 326
2. Fail 327
B. Suçun Maddi Unsuru 327
C. Suçun Manevi Unsuru 328
D. Ceza Müeyyidesi 329
III. GÖREV VE YETKİ 331
A. Görevli Mahkeme 331
B. Yetkili Mahkeme 332
1. Özel Hukuk Davalarında ve İhtiyati Tedbir Taleplerinde
Yetki 332
2. Ceza Davalarında Yetki 333
SONUÇ 335
KAYNAKÇA 341
KAVRAM DÄ°ZÄ°NÄ° 355
© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı