Kentsel Dönüşümde Finansal Destekleme ve Mali İşlemler Rehberi
Kentsel Dönüşümde Finansal Destekleme ve Mali İşlemler Rehberi
S. Tunahan BAYKARA
Önsöz
Kentsel dönüşüm, "Kent" gibi fiziki ve "dönüşmek" gibi hem fiziki hem de sosyal içeriği olan iki kelimenin bileşkesinden oluşan ve çok boyutlu ele alınması gereken bir kavramdır. Bizim gibi gelişmekte olan ülkelerde köyden-kente tek yönlü ve yoğun olarak yaşanan göç sonrasında büyük şehirlerin mücavir alanı konumundaki kenar mahalleleri bir süre sonra barınma, işsizlik ve suç merkezleri haline gelmektedir. Özellikle bu bölgelerde maddi ve sosyal imkansızlıklar yapılaşmada nicelik yönden bir artışı ancak nitelik yönden bir azalışı da beraberinde getirmektedir. Bunun en önemli sebebi kuşkusuz insanoğlunun temel ihtiyaçlarından birisi olan barınma ihtiyacının göç sonrası yaşanan süreçte acil olarak karşılanma isteğidir. Göç sonrasında insanlar ilkolarak başlarını sokabileceği derme çatma gecekondu olarak tabir edilen yapılarda barınma ihtiyaçlarını karşılamaktadırlar. Göçün diğer bir etkisi de bu şekilde yerlerinden yurtlarından çalışmak için ayrılmış insanların barınma ihtiyacına karşı olan hassasiyetlerinin artmış olmasıdır. Barınma ihtiyacı yönünden fazlaca hassas-laşmış bu insanlar, nedeni afetlerden korunmak da olsa kentsel dönüşüm gibi kavramlara mesafeli bir duruş sergilemektedirler. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi verilerine göre Dünyanın aktif deprem kuşaklarından biri olan Alp-Himalaya deprem kuşağı üzerindeki Türkiye yüz ölçümünün B'si birinci derece deprem kuşağındadır. Kentsel dönüşüm ile ilgili en son yasal düzenleme olan 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun adından da anlaşılacağı üzere afet öncesi yapısal tedbirlerin alınmasının amaçlandığı bir Kanundur. Ancak insanların barınma ihtiyacıyla ilgili geliştirdikleri hassasiyet içerikli refleksin bir şekilde yönetilmesi ve barınma ihtiyacının karşılandığı yapıların sağlamlığının arttırılması konusunda insanların ikna edilmesi gerektiği açıktır. Bu konuda 6306 Sayılı Kanun kentsel dönüşümün sağlanması adına pek çok teşvikler öngörmektedir. Söz konusu teşvikler kapsamında; kira, kredi, vergi kolaylığı ve faiz desteği gibi finansal içeriğin ön planda olduğu destekler olduğu gibi ilgililerin geçici barınma ihtiyacının karşılanmasına ve ayrıntısı çalışmamızda yer alan bazı bürokratik işlemlerde alternatif desteklere dönük düzenlemeler bulunmaktadır. Sağlanan ve sağlanacak bu imkanların mali içerikli olması ile kamu kaynağının kullanımını gerektirmesi yanında sunulacak imkanların yasanın öngördüğü amaca uygun şekilde doğru kişilere ve mevzuat çerçevesinde gerçekleşmesinin temin edilmesi, uygulamanın denetimini de gerekli kılmaktadır. Ülkemizde kamu kaynağının kullanımını öngören iş ve işlemlerin dış denetimi, bu alanda en geniş yetkilere sahip ve aynı zamanda yargısal bir fonksiyon icra eden Sayıştay tarafından yapılmaktadır. Aynı zamanda kentsel dönüşüm mevzuatında çalışmamızda da görüleceği üzere Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'na verilmiş denetim yetkisi vardır. Çalışmamızda 6306 sayılı Kanun çerçevesinde kentsel dönüşüm uygulaması ve destekleme sürecinin analizine yer verilerek, sunulacak mali imkanların doğru kişilere ulaştırılması hedeflenmiştir.
S. Tunahan BAYKARA
GİRİŞ
Kentsel dönüşüm bir şehrin tamamına veya belli bir bölgesine uygulanan sistematik yapısal uygulamalar şeklinde tanımlanabilir. Kentse dönüşüm son yıllarda ilgi çeken bir konudur. Türkiye'de farklı kentsel dönüşümün nedenleri bulunmaktadır. Bunlardan birisi 1950'lerin başlarından bu yana artan ve Türkiye'de şehirlerde gecekondulaşmaya neden olan göçtür. Diğeri ise deprem ve doğal afetlere hazırlık çalışmaları olarak kabul edilebilir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı verilerine göre Türkiye'de 19 milyon konut bulunmakta olup bu konutların yüzde 4O'ı kentsel dönüşüm kapsamında yenilenmesi gerekmekte ve planlanmaktadır. Bu kentsel dönüşümün sağlanması ve ayrıca riskli alanlarda yaşamlarını sürdüren vatandaşların desteklenmesi ve teşvik edilmesi için 6306 Sayılı Yasa ile bazı finansal destekler sunulmuştur.
Anayasanın 56'ncı maddesi; herkesin sağlıklı, dengeli ve güvenli bir çevrede yaşama hakkına sahip bulunduğunu hükme bağlamakta ve Devlete bu hususta görevler yüklemektedir. Yine Anayasanın 23'üncü maddesine göre Devlet, "sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek" ilegörevlidir. 6306 Sayılı Kanun'un genel gerekçesinde belirtildiği üzere Kanunda hedeflenen amaç afet meydana geldikten sonra "yara sarma" değil, afetten dolayı "yara almama" dır. Çıkarılan bu yasa ile aynı zamanda Anayasadaki "sosyal hukuk devleti" ilkesinin hayata geçirilmesi için önemli ve etkili bir adım atılmasının temini hedeflenmektedir. Kentsel dönüşüm uygulanan ülkelerde yapılan uygulamaların pek çok saiki olabilmektedir. Çalışmamızın ilgili bölümlerinde de değineceğimiz gibi Avrupa'da özellikle ikinci dünya savaşı sonrası yaşanan kentsel dönüşüm atağında amaç ağır harp koşulları altında yerle bir olmuş kentlerin yeniden inşasıydı. Sonraki yıllarda mevcut binaların yeniden yapılması ve güçlendirilmesi yanında kent estetiği de dönüşüm uygulamalarında bir faktör olarak görülebilecektir. Ülkemizde kentsel dönüşüm, savaş sonrası yıkılan kentlerin yeniden inşasından çok göç ve gecekondulaşma sorununun bir sonucu ve deprem gibi afetlere ön hazırlık safhası şeklinde ortaya çıkmış bir kavramdır. Kentsel dönüşüm uygulanabilirlik açısından pratikte teoride olduğu kadar kolay bir uygulama değildir. Evvela kentsel dönüşüm kapsamında dönüşüme tabi konutların sahiplerinin uygulamaya karşı takındıkları mesafeli duruşun bertaraf edilmesi ve onların yeterli bilinçlendirilerek ikna edilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde kentsel dönüşümün sosyal ve psikolojik yönü ihmal edilmiş olacaktır. Bu kapsamda 6306 Sayılı Yasa çerçevesinde yapılacak Kentsel Dönüşüm uygulaması pek çok bilgilendirme seminerleri ve teşvikler öngörmektedir. Uygulama kapsamında sunulan özellikle mali içerikli teşviklerin varlığı kadar bunların doğru yerlere ulaştırılması da gereklidir. Burada kurumların uygulamaları, Bakanlık ve Sayıştay denetiminin rolü çok önem- . lidir. Kentsel dönüşüm uygulaması kapsamındaki mali yardım içerikli destek- lerde olduğu gibi kamu kaynağı kullanımı gerektiren tasarrufların hepsinde f Sayıştay denetiminin en önemli fonksiyonu, uygulama kapsamında sunulan desteklerin yasal düzenlemenin öngördüğü ve izin verdiği şekilde gerçekleşmesini, yapılan hataların düzeltilmesini ve varsa kamu zararından sorumlulukların tespitini ve kamu kaynağının güvenliğini sağlamaktır. Sayıştay denetimi sadece bir sonuç denetimi değil aynı zamanda bir süreç denetimidir. Mevzuata aykırı i' gelişen bir sürecin sonucunda ortaya bir kamu zararı çıkması ya da etkin çalışmayan bir uygulamanın sonucunda kötü bir performans tablosunun çıkması her , zaman muhtemeldir. Bu yüzden kentsel dönüşüm uygulaması ve destekleme ' sürecinin her aşaması Kanun koyucunun yasalaştırdığı mevzuat ve öngördüğü yasal ruha uygun gerçekleştirilmesi şarttır. Bu aynı zamanda yasayla istenen amacın gerçekleşmesi için de gerekli bir şarttır. Buradan hareketle çalışmamızda; kentsel dönüşüm uygulama ve destekleme süreçlerinin nasıl bir seyir izlemesi gerektiği, uygulama ve destek kapsamında mali içerikli hususların neler ı olduğu, nasıl icra edilmesi gerektiği konulan Sayıştay denetimi yönüyle irdele- m necektir. Böylece kentsel dönüşüm uygulaması ve destekleme süreçlerinde uygulamaya başvuran vatandaşlar ile başvuruları değerlendirme konumunda olan idare görevlileri için çalışma bir rehber niteliği kazanmıştır.
KİTAP HAKKINDA
-Soru–Cevap ve Açıklamalar
- 2014 Yılı Kentsel Dönüşüm Destekleri Güncel Tutar ve Oranları
- Kentsel Dönüşüm Uygulamasında Kira Yardımı, Kredi ve Faiz Desteği Koşulları (Başvuranlar İçin)
- Tebliğ ve Özelgeler Işığında Kentsel Dönüşümde Vergi ve Ücret Desteği Esasları
- Kentsel Dönüşüm Destekleme, Harcama, Gelir, Muhasebeleştirme Usul ve Esasları (Kamu Kurumları İçin)
- 5393 Sayılı Belediye Kanunu’nda Kentsel Dönüşüm Uygulaması Esasları
- Belediyelerin Bina Cephelerinde Değişiklik ve Yenileme ile Özel Aydınlatma ve Çevre Tanzimi Çalışmalarında Yetki Esasları
İçindekiler
Önsöz. 7
Tablolar Listesi.13
GİRİŞ.15
BİRİNCİ BÖLÜM KENTSEL DÖNÜŞÜM
1. KENTSEL DÖNÜŞÜM17
1.1. Kavramsal Çerçeve.17
1.2. Kentsel Dönüşümün Tarihsel Gelişimi.18
İKİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE’DE KENTSEL DÖNÜŞÜM
2. TÜRKİYE'DE KENTSEL DÖNÜŞÜM21
2.1. Türkiye'de Kentsel Dönüşüme Genel Bakış.21
2.2. Mevzuat Altyapısı.23
2.3. Türkiye'de Kentsel Dönüşüm Uygulama Türleri.24
2.4. Türkiye'de Kentsel Dönüşüm Uygulamasında Mevcut Durum.25
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMASI ÇERÇEVESİNDE YAPILAN DEVLET DESTEKLERİ
3. KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMASIÇERÇEVESİNDE YAPILAN DEVLET DESTEKLERİ29
3.1. Mevzuat Altyapısı29
3.2. Verilen Destek Türleri.29
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KENTSEL DÖNÜŞÜM DESTEKLEME SÜRECİ VE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
4. KENTSEL DÖNÜŞÜM DESTEKLEME SUREC . r : < • El LVESİ GEREKEN HUSUSLAR33
4.1. Kira Yardımı .34
4.1.1. Hukuki Dayanak 34
4.1.2. Destek Süreç37
4.1.2.1. Kira Yardımı Genelgesine Göre Başvuru Süreci.39
4.1.3. Kira Yardımı Ödemeleri;40
4.1.4. Uygulamaya ilişkin Özel Hususlar.40
4.2. Faiz Desteği41
4.2.1. Hukuki Dayanak41
4.2.2. Başvuru ve Geri Ödeme Süreci.45
4.2.3. Uygulamaya ilişkin Özel Hususlar.47
4.3. Kredi Desteği49
4.3.1. Yapım ve Güçlendirme Kredileri49
4.3.1.1. Hukuki Dayanak49
4.3.2. Konut, işyeri, Tespit ve Yıkım, Borçlanma Kredileri.51
4.3.2.1. Hukuki Dayanak51
4.3.2.1.1. Konut ve İşyeri Kredileri (Yapım kredisi).51
4.3.2.1.2. Tespit ve Yıkım Kredileri54
4.3.2.1.3. Borçlanma Kredisi56
4.3.2.2. Uygulamaya İlişkin Özel Hususlar.57
4.4. Vergi ve Ücret Desteği59
4.4.1. Hukuki Dayanak59
4.4.2. Vergi ve Ücret Desteğinin Kapsamı.63
4.5. Diğer Destekler.65
4.5.1. Geçici Konut/ İşyeri Tahsisi65
4.5.2. Riskli Yapı Tespiti İle Yıktırma İşlemleri Masrafı65
4.5.3. Enkaz Bedeli.69
BEŞİNCİ BÖLÜM İDARELER İÇİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
5. İDARELER İÇİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR71
5.1. Muhasebe ve Belge Düzenine İlişkin Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar.71
5.1.1. Muhasebeleştirme71
5.2.2. Belge Düzeni ve Sorumluluk.73
ALTINCI BÖLÜM KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN MALİ HUSUSLAR
6. KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN MALİ HUSUSLAR.75
6.1. Üretilen Konutun Devrinde Dikkat Edilecek Hususlar.75
6.1.2. Genel Bilgiler75
6.1.3. Konut Üretiminde Aşamalar77
6.1.3.1. Birinci Adım-Riskli yapıların tespiti ve itiraz77
6.1.3.2. ikinci Adım-Riskli yapıların yıktırılması78
6.1.4. Üretilen Konutun Devri ile İlgili Aşamalar78
6.1.4.1. Birinci Adım-Taşınmazların değerinin tespiti.78
6.1.4.2. İkinci Adım-Taşınmazların inşaat maliyetinin hesabı.79
6.1.4.3. Üçüncü Adım-Taşınmazların İlgililere Devri ve Farkların Hesabı79
6.1.4.3.1. Taşınmazların Maliklere Devri79
6.1.4.3.2. Taşınmazların Kiracı Veya Sınırlı Ayni Hak Sahibi Olanlara Devri80
6.2. Harcamalar.80
6.2.1. Gerçekleşecek Harcamalar (6306 Sayılı Kanun'un Uygulama Çerçevesinde)80
6.2.2. Afet Riski altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği (Uygulama Yönetmeliği)'ne Göre Gerçekleşecek Harcamalar.86
6.2.3. Özel Hesap Yönetmeliğine Göre Harcamalar.86
6.3. Gelirler88
6.3.1. Bakanlık Bütçesinde Özel Ödenek Olarak Öngörülecek Özel Gelirler88
6.3.2. Dönüşüm Projeleri Özel Hesabına Gelir Olarak Kaydedilecek Gelirler.89
YEDİNCİ BÖLÜM BELEDİYE KANUNU’NDA KENTSEL DÖNÜŞÜM (5393 SAYILI KANUN/M.73)
7 BELEDİYE KANUNU NDA KENTSEL DÖNÜŞÜM (5393 Sayılı Kanun/M.73)91
7.1. Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Projeleri Uygulama için Gerekli Genel Şartlar91
7.2. Büyükşehir Belediyelerinin Yetkileri92
7.3. Öngörülen Mali Destekler92
7.3.1. Vergi ve Ücret Desteği92
7.3.2. Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Proje Alanlarındaki Gayrimenkul Sahiplerinin Hakları92
7.4. Diğer Özel Hususlar.93
SEKİZİNCİ BÖLÜM BELEDİYELERİN BİNA CEPHELERİNDE DEĞİŞİKLİK VE YENİLEME İLE ÖZEL AYDINLATMA VE ÇEVRE TANZİMİ ÇALIŞMALARI
■ BELEDİYELERİN BİNA CEPHELERİNDE DEĞİŞİKLİK VE YENİLEME İLE ÖZEL AYDINLATMA VE ÇEVRE TANZİMİ ÇALIŞMALARI.95
8.1. Belediyelerin Kent Mobilyaları Üzerindeki Yetksı.95
8.2. Belediyelerin Mahalli Bina ve işyerlerinin B : ~ ■; fle~ı ^vumuvla ilgili Yetkisi.95
8.3. Belediye Kanunu Madde 73'e Eklenen F kradam Sonra .96
8.4. Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması ve Güçlendirilmesi Amacıyla Yapılarla
İlgili Belediyelere Verilen Yetki98
EKLER
EK-1: KENTSEL DÖNÜŞÜM YASASI.101
6306 AFET RİSKİ ALTINDAKİ ALANLARIN DÖNÜŞTÜRÜLMESİ HAKKINDA
KANUN.101
EK-2: UYGULAMA YÖNETMELİĞİ.114
6306 SAYILI KANUNUN UYGULAMA YÖNETMELİĞİ114
EK-3: ÖZEL HESAP YÖNETMELİĞİ133
DÖNÜŞÜM PROJELERİ ÖZEL HESABI GELİR, HARCAMA, KREDİ VE KAYNAK
AKTARIMI YÖNETMELİĞİ133
EK-4: BAKANLAR KURULU KARARI-1 (2013 YILINA İLİŞKİN)147
6306 SAYILI KANUN KAPSAMINDA HAK SAHİPLERİNCE BANKALARDAN
KULLANILACAK KREDİLERE SAĞLANACAK FAİZ DESTEĞİNE İLİŞKİN KARAR147
EK-5: BAKANLAR KURULU KARARI-2 (2014 YILINA İLİŞKİN)150
6306 SAYILI KANUN KAPSAMINDA HAK SAHİPLERİNCE BANKALARDAN KULLANILACAK KREDİLERE SAĞLANACAK FAİZ DESTEĞİNE İLİŞKİN KARARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KARAR.150
EK-6: KİRA YARDIMI BAŞVURULARI GENELGESİ151
EK-7: RİSKLİ YAPI TESPİTİ ÇALIŞMALARI GENELGE.153
EK-8: YETKİLENDİRME TEBLİĞİ155
EK-9: RİSKLİ YAPILARIN YIKTIRILMASI SÜRECİ VE TAKİBİNE İLİŞKİN GENELGE.156
EK-10: FAİZ DESTEĞİNE İLİŞKİN BANKALARA YAZILAN YAZI.158
EK-11: MALİYE BAKANLIĞI ÖZELGELERİ160
EK-12: KAMUNUN MÜLKİYETİNDE VEYA KULLANIMINDA OLAN YERLERDE.168
KENTSEL DÖNÜŞÜM VE GELİŞİM ALANI İLÂN EDİLMESİNİN USUL VE
ESASLARINA İLİŞKİN TEBLİĞ.168
EK-13: KAMU İHALE GENEL TEBLİĞDE PAZARLIK ve PAZARLIK 21-B BENDİ İLE
İLGİLİ HÜKÜMLER170
Kaynakça175
Özgeçmiş179
Tablolar Listesi
* îdo 1 Kentsel Dönüşüm Uygulaması Kapsamında Verilen Destekler32
”jdo 2: 2014 Yılı il Bazlı Kira Yardımı Tutarları.36
*aso3: 2014 Yılı Kira Yardımları37
~îdc * Verilecek Kredi Türüne Göre Faiz Desteği Oranları ve Vadelere ilişkin Bilgiler45
*®c 5: Faiz Desteği Tutar Hesaplaması46
'2cS Kredi Kullanma ve Geri Ödeme DönemiSüresince Güncelleme Oranları. 52
~aac 7 Kredilerin Geri Ödeme Süresi.53
~mc i Risk Tespitinde Kullanılacak Fiyatlar.67
~m>e t: Ç Ş.B.Döner Sermaye işletmesi Müdürlüğü 2013 Yılı Birim Fiyat Listesi68